İmam Şafiî hazretleri, Ehl-i Sünnetin amelde dört hak mezhebinden olan Şafiî mezhebinin kurucusu ve evliyanın büyüklerindendir. İsmi, Muhammed b. İdris b. Abbas b. Osman b. Şafiî b. Sâib Kureyşdir. Künyesi Ebu Abdullahtır. Anne ve baba tarafından soyu Peygamber Efendimizle birleşmektedir. Dördüncü dedesi Şafinin ismine nisbetle ona da Şafiî denildiği için bu isimle meşhur olmuştur.
Miladi 767 (hicri 150) yılında Gazzede doğdu. Henüz bebekken babası vefat etti. Annesi onu iki yaşındayken asıl vatanı olan Mekkeye getirdi. İlim tahsiline altı yaşında başladı. Yedi yaşına gelince Kuran-ı Kerimi ezberledi. Hafızlıktan sonra da ilim iştiyakı başladı. Mekkede bulunan o zamanın büyük alimlerinin derslerine ve sohbetlerine devam etti. Kendisi o günlerden şöyle bahseder:
Kuran-ı Kerimi ezberledikten sonra devamlı Mescid-i Harama gidip, fıkıh ve hadis alimlerinden çok istifade ettim. Fakat çok fakirdik, bir yaprak kâğıt almaya bile gücümüz yoktu. Derslerimi ve öğrendiğim meseleleri kemik parçaları üzerine yazardım.
İmam Şafiî rh.a., Mekkedeki bu ilk tahsilinden sonra Arapçanın inceliklerini ve edebiyatını öğrenmek için Mekkenin dışında yaşayan Huzeyl kabilesinin yanına gitmiştir. Yine kendisi anlatıyor: Ben Mekkeden çıktım. Çölde Huzeyl kabilesinin yaşayışını ve dilini öğrendim. Bu kabile, Arapların dil bakımından en fasihi idi. Onlarla birlikte bir süre kaldım. Ok atmayı öğrendim. Mekkeye döndüğüm zaman birçok rivayet ve edebiyat bilgisine sahip olmuştum.
Daha çocukken
İmam Şafiî hazretleri daha on yaşında iken, o zamanın meşhur alimi İmam Malik rh.a.in 1720 hadisten oluşan Muvatta adlı kitabını dokuz gecede ezberlemiştir. Gençliğinin ilk yıllarında kendisini tamamen ilme vermişti. Daha on üç yaşında iken, Harem-i Şerif te Bana istediğinizi sorun?derdi. On beş yaşında iken fetva verirdi. Zamanının büyük alimi ve üç yüz bin hadis ezberi olan İmam Ahmed b. Hanbel rh.a. ondan ders almaya gelirdi. Etrafındakiler İmam Ahmede:
Sen böyle büyük bir alim iken, çocuğun yaşındaki bir genç karşısında nasıl oturuyorsun, dediklerinde şu cevabı vermiştir:
Bizim ezberlediklerimizin manalarını o biliyor. Eğer onu görmeseydim ilmin kapısında kalacaktım. Fıkıh kapısı kapanmıştı. Allah Tealâ bu kapıyı kullarına İmam Şafiî ile tekrar açtı. İslâma şimdi ondan daha çok hizmet eden birini bilmiyorum. Allah Tealâ her yüzyılda bir alim yaratır, benim dinimi herkese onun ile öğretir hadis-i şerifinde bildirilen alim odur.
İmam Şafiî hazretlerinden dinlemeye devam edelim:
Çocukluk zamanımda, Mekkede rüyamda Peygamber Efendimizi gördüm. Tam bir heybetle Mescid-i Haramda imamlık yapıyorlardı. Namaz bitince yanlarına gidip:
Bana da ilim öğretiniz, dedim. Bunun üzerine kaftanının altından bir terazi çıkarıp:
Bu senin içindir, buyurup bana hediye ettiler. Bu rüyamı tabir ettirdim. Sen ilimde önder olacaksın ve Sünnet üzere olacaksın. Terazinin manası ise, Hakikat-ı Muhammediyyeye kavuşacağının alâmetidir.dediler.
Naklederler ki, bir gece Halife Harun Reşid, eşi Zübeyde ile bir hususta tartışmaya girmişti. Zübeyde, Haruna:
Ey cehennemlik, demiş. Harun da:
Eğer ben cehennemliksem sen benden boş ol, demiş ve bu suretle birbirinden ayrılmışlardı.
Harun, Zübeydeyi çok seviyordu, bu yüzden çok üzüldü. Tellal çıkartıp, Bağdat ulemasının toplanarak bu meselenin halledilmesini emretti. Hiç kimse işin içinden çıkamadı. Harun cennetlik mi, yoksa cehennemlik midir? Bunu ancak Allah Tealâ bilir!dediler. Topluluğun arasından ayağa kalkan bir çocuk:
Bunun cevabını ben veririm, deyince halk şaşırdı ve hayretle:
Galiba bu çocuk deli, bu kadar büyük alimlerin aciz kaldığı meselede o ne söyleyebilir, dediler.
Bu çocuk İmam Şafiî rh.a. idi. Saraya gidildi. Halife ile eşini karşısın alıp:
Cevap ver ey Harun! Senin mi bana ihtiyacın var, benim mi sana, diye sordu. Halife:
Benim sana ihtiyacım var, dedi. İmam Şafiî:
O halde tahttan aşağıya in, çünkü alimlerin mevkisi yüksektir, dedi. Bunun üzerine Halife kalkıp onu tahta oturttu. İmam Şafiî:
Önce ben sana bir mesele soracağım, sen bana cevap verirsen, ben de senin meseleni cevaplandıracağım, dedi. Halife:
Sualin neyse sor, dedi. İmam Şafiî:
Günah işleme imkanın varken hiç o günahtan vazgeçtiğin oldu mu?
Evet, vallahi böyle bir hadise başımdan geçmişti.Gençliğimde hoşuma giden bir kadınla başbaşa kalmıştık, dilediğimi yapabilirdim. Allah tan korktuğum için kadına dokunmadım.
Bunun üzerine İmam Şafiî rh.a.:
Ben senin cennet ehlinden olduğuna hükmediyorum, deyince alimler seslerini yükseltti:
Hangi delile dayanıyorsun, dediler. Şafiî dedi ki:
Kurana dayanıyorum. Zira Hak Tealâ buyurur ki:Kim de, Rabbinin huzurunda duracağından korkar ve nefsini arzularından alıkoyarsa, şüphesiz cennet onun sığınağıdır.(Naziat, 40).
Bu cevap üzerine bütün alimler hayranlıklarını dile getirdiler: “Daha çocukken böyle! Genç olunca nasıl olur?demekten kendilerini alamadılar.
Şanın büyük olacak
İmam Şafiî rh.a.in tahsil hayatındaki en önemli safha İmam Malik hazretlerine talebe olmasıyla başlamıştır. Bu süreci de kendisinden dinleyelim:
İlk zamanlar Mekkede Müslim b. Halidden fıkıh öğrendim. O sırada Medinede bulunan Malik bin Enesin büyüklüğünü, müslümanların imamı olduğunu işittim. Kalbime onun yanına gidip talebesi olma isteği doğdu. Medineye gidip, kendisine isteğimi anlattım. Bana baktı:
Adın ne, dedi.
Muhammed, dedim.
Ey Muhammed! İleride büyük bir şanın olacak. Allah Tealâ senin kalbine bir nur vermiş. Onu masiyetle söndürme! Yarın birisi ile gel, sana Muvattââyı okusun buyurdu. Ben de:
Onu ezberledim, ezberden okurum dedim.
Ertesi gün gelip okumaya başladım. Ne zaman imamı üzme korkusuyla dursam, benim güzel okumam onu hayretler içerisinde bırakır:
Ey genç okumaya devam et, buyururlardı.
İmam Şafiî hazretleri, İmam Malik rh.an yanına geldiği zaman yirmi yaşlarında idi. İmam Malik onu himayesine alıp dokuz yıl boyunca ilim öğretti. Artık yüksek bir ilmî mertebeye erişen İmam Şafiî hazretleri Mekkeye dönünce, Yemen valisi onu Yemene ***ürüp kadılık vazifesi verdi. Beş yıl kadar bu görevi yaptıktan sonra, Bağdata giderek İmam Azam rh.a. hazretlerinin talebesi İmam Muhammed rh.a.ten ders almaya başladı. İmam Muhammed onu kendi himayesine alıp, Irakta tedvin edilen fıkıh ilmini öğretti. İmam Şafiî hazretleri onun ilminden ve kitaplarından çok istifade etmiştir. Nitekim kendisi şöyle buyurmuştur:
Ilimde ve dünya işlerinde hiç kimse İmam Muhammed kadar bana faydalı olmamıştır.
Ebu Ubeyd de İmam Şafiî hazretlerinden şöyle duyduğunu anlatır:
İmam Muhammedden öğrendiğim ilimle birçok kitap yazdım. Eğer o olmasaydı ilim kapısının eşiğinde kalmıştım. Bütün insanlar ilimde Irak alimlerinin, Irak alimleri de Kûfe alimlerinin çocuklarıdır. Onlar da Ebu Hanifenin çocuklarıdır.
İnsanlar içinde güneş gibi
İmam Şafiî hazretleri, Bağdatta el-Kitabül-Bağdâdiyye adını verdiği eserini yazdı. O ilim, takva, marifet, zekâ ve hafıza bakımından zamanındaki alimlerin önderiydi. Onun açtığı yoldan nice büyük alim yürümüş ve Ehl-i Sünnete büyük hizmetler vermişlerdir. Bunların bazıları şunlardır:
Hadis alimlerinden İmam Nesâî, kelâm (akaid) alimlerinden Ebül-Hasan Eşarî ve bunun yanında Mâverdî, Gazâlî, Nevevî, Abdülmelik b. Abdullah, İbn-i Hâcer Mekkî, Beyhakî, Suyutî ve daha nice şahsiyetâ(Allah hepsinden razı olsun.)
Ahmed b. Hanbel hazretlerinin oğlu Abdullah, babasının İmam Şafiî hazretlerine çok dua ettiğini görerek sebebini sorunca:
Oğlum, Şafinin insanlar arasındaki yeri gökteki güneş gibidir. O, ruhların şifasıdır, buyurmuştur.
Büyüklerimizden Süfyan Sevrî hazretleri (d. 95 / v. 161 hicri) onun çocukluk yıllarına rastlamasına rağmen şöyle demiştir: İmam Şafinin aklı, zamanındaki insanların yarısının akılları toplamından fazladır.
Hâce Abdullah Ensârî k.s. de şöyle buyurur: “İmam Şafiyi çok severim. Çünkü evliyalıkta hangi makama baksam, onu herkesin önünde görüyorum.
Yine İmam Şafiî hazretleri anlatıyor:
Bir gün rüyamda, Hz. Ali efendimizi gördüm. Parmağından yüzüğünü çıkardı, parmağıma taktı. Bu hareketi, kendi ilminin ve Rasulullah ın ilminin bana geçmesinin alameti idi.
İmam Şafiî hazretleri, İmam Malikin ve İmam Azamın talebesi İmam Muhammedin ilim meclislerine katılarak bu iki imamın içtihat yollarını öğrendi, bu iki yolu birleştirdi ve Şafiî mezhebi doğdu. O, usul-i fıkıh ilmindeki meseleleri ilk defa sınıflandırıp er Risâle fil Usûl adlı eserinde toplamıştır.
Edep ve cömertlik abidesi
İmam Şafiî hazretlerinin yüzü gayet güzel ve nurluydu. Efendimiz .v.in sünnetinden zerre kadar şaşmazdı. Yumuşak huylu oluşu, tevazusu, cömertlik ve saygınlığı ile örnek bir şahsiyetti. Kuran-ı Kerim okurken dinleyenler mest olur, kendilerinden geçerlerdi. Yüzüğünde, bereket, kanaat etmektir yazılıydı.
Bir defasında ders verirken on defa ayağa kalktı. Sebebini sorduklarında buyurdu:
Seyyidlerden bir çocuk kapının önünde oynuyor. Kapının önüne gelip kendisini gördüğüm zaman ona hürmeten ayağa kalkıyorum. Rasulullahın torunu ayakta dururken oturmak reva değildir.
Öğrencilerinden biri anlatır:
Bir bayram günü Şafiî hazretleri ile beraber mescitten çıktık. Bir mesele üzerinde sohbet ediyorduk. Evlerinin kapısına gelince bir hizmetçi kendisine bir kese altın uzatıp, efendisinin selamı ile bunu kabul buyurmasını rica etti. Şafiî hazretleri keseyi kabul etti. Biraz sonra biri gelip:
Bir çocuğum oldu. Yanımda hiç param yok. Allah rızası için biraz para istiyorum, dedi.
O da keseyi hiç açmadan olduğu gibi o şahsa verdi. Halbuki biliyordum ki, kendisinin de hiç parası yoktu.
İmam Şafiî şöyle anlatmıştır:
Bir gece rüyamda Efendimiz .v.i görmekle şereflendim. Bana buyurdu ki:
Sen kimdensin?
Ben senin kabilendenim, dedim.
Bana yaklaş, buyurdular. Yanlarına gittim. Mübarek ağzının suyunu dilime ağzıma ve dudaklarıma sürüp:
Haydi Allah Tealâ sana bereket versin, buyurdular.
İmam Şafiî hazretleri Kurana çok düşkündü. Ömrünün sonuna kadar her gün bir hatim olmak üzere, ayda otuz hatim okurdu. Ramazanda ise gece ve gündüz birer hatim olmak üzere, altmış hatim okurdu. Miladi 820, hicri 204 senesinde Mısırda bir Cuma gecesi vefat etmiştir.
İmam Şafiî hazretlerinin talebelerinden Rebi b. Süleyman anlatıyor: Hocamı rüyada görüp:
İzzet ve celal sahibi Allah sana ne yaptı, diye sordum. Dedi ki:
Beni bir tahta oturtup üzerime altın ve mücevher saçtı. Dünyanın yedi yüz bin mislini bana verdi, buyurdu.
Allah Tealâ onu rahmetine gark etsin. Bize de şefaatini nasip eylesin.

Selam ve Dua ile...