Giriþ

Linux, serbestçe daðýtýlabilen, çokgörevli, çok kullanýcýlý UNIX iþletim sistemi türevidir. Linux, Internet üzerinde ilgili ve meraklý birçok kiþi tarafýndan ortak olarak geliþtirilmekte olan ve baþta IBM-PC uyumlu kiþisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalýþabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir iþletim sistemidir. UNIX 70'li yýllarýn ortalarýnda büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanýcýlý bir iþletim sistemi olarak geliþtirilmiþtir. Zaman içerisinde yayýlmýþ ve birçok türevi ortaya çýkmýþtýr. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC þirketinin tescilli markasý olduðundan dolayý birçok þirket, ayný temele dayanan iþletim sistemleri için deðiþik isimler kullanagelmiþlerdir. Örnek olarak Hewlett-Packard HP-UX IBM AIX Sun Microsystems SunOS kullanmaktadýrlar. Bugün kiþisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar biçok bilgisayar için yazýlmýþ bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki bu türevlerin çoðu geliþimi belirli bir noktada durmuþ ve yüksek fiyatla satýlan ticari yazýlýmlardýr. Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesinde öðrenci olan Linus Torvalds'ýn ve Internet üzerinde meraklý bir çok yazýlýmcýnýn katkýlarý ile geliþtirilmiþtir. Linux geliþimi açýk bir þekilde yapýlmaktadýr. Bunun anlamý, iþletim sisteminin her aþamasý açýk olarak Internet üzerinde yayýnlanmakta, dünyanýn dört bir yanýnda kullanýcýlar tarafýndan test edilmekte, hatalarý ve eksiklikleri tesbit edilerek düzeltilmekte ve geliþtirilmektedir. Zaman zaman bu deneme aþamalarý belirli bir noktada durdurulur ve güvenilir bir iþletim sistemi sunulup, geliþtirme için ayrý bir seriye devam edilir. Geliþtirmede yer alan bu açýklýk Linux'un en büyük avantajlarýndan biridir. Geliþimi evrimseldir, hatalar anýnda kullanýcýlar tarafýndan tesbit edilip rapor edilmekte ve birçok kiþinin katkýsýyla düzeltilmektedir. Bazý iþletim sistemi sürümleri saatler içerisinde güncellenebilmektedir. Linux, Andy Tannenbaum tarafýndan geliþtirilmiþ olan Minix iþletim sistemine dayanmaktadýr. Linus Torvalds boþ zamanlarýnda Minix'ten daha iyi bir Minix iþletim sistemi yaratmak düþüncesiyle 1991 Aðustos sonlarýnda ilk çalýþan Linux çekirdeðini oluþturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanýtýldý. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiði yazýda yeni bir iþletim sistemi geliþtirmekte olduðunu ve ilgilenen herkesin yardýmýný beklediðini yazmýþtý. Ýþletim sisteminin çekirdeði için verilen numaralar kýsa sürede bir standart kazandý. a.x.y seklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x geliþim aþamasýný göstermektedir. Tek sayýlý x'ler geliþtirme aþamalarýný çift sayýlý x' ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler. a ise deðiþik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazýnýn hazýrlandýðý Aðustos 1997 içerisinde en son güvenilir (kararlý) Linux çekirdeði 2.0.30, en son geliþim aþamasýndaki çekirdek ise 2.1.47'dir. Linux gerçekten son yýllarda hýzlý bir geliþme göstermiþ, çesitli ülkelerden birçok kullanýcýya eriþmiþ ve yazýlým desteði günden güne artmýþtýr. Deðiþik kuruluþlar Linux sistemi ve uygulama yazýlýmlarýný biraraya getirerek daðýtýmlar oluþturmuþlar ve kullanýmýný yaygýnlaþtýrmýþlardýr. Linux'un Desteklediði Donanýmlar Linux þu anda baþta IBM-PC uyumlu kiþisel bilgisayarlar olmak üzere Apple, Atari ve Amiga gibi 68000 tabanlý bilgisayarlar üzerinde, Sun Sparc iþlemcili iþ istasyonlarý, Alpha iþlemcili kiþisel bilgisayarlar, MIPS, PowerPC, HP PA-RISC ve ARM mimarilerinde çalýþmaktadýr. IBM uyumlu kiþisel bilgisayarlar üzerinde 80386 ve üzeri (80486 80586 Pentium PentiumPro ve türevleri) deðiþik üreticilerin iþlemcileri ile sorunsuz olarak çalýþmaktadýr. 80286 ve 8086 iþlemcili bilgisayarlar için sýnýrlý kabiliyette Linux uygulamalarý mevcuttur. AGP, PCI, VESA, ISA ve MCA mimarilerinde her türlü anakartý desteklemektedir. Teorik olarak 4 Gbyte'a kadar RAM desteklenmektedir. AT uyumlu diskler (IDE, EIDE ve 16 bitlik MFM,RLL veya ESDI) desteklenmektedir. Kontrol kartýna uyumlu destek bulunduðu sürece SCSI diskler ve diðer cihazlar desteklenmektedir. IDE-ATAPI CD-ROM sürücüleri ve bazý özel CD-ROM kontrol kartlarý desteklenmektedir. Metin ekranlarda CGA, EGA, VGA, Hercules veya uyumlu kartlar desteklenmektedir. X Pencere ortamýnda genel VGA ve SVGA uyumlu kartlar ve S3, ET4000, 8514/A, ATI MACH8, ATI MACH32 gibi birçok görüntü kartý desteklenmektedir. Birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartý, ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP desteði verilmektedir. Baþta SoundBlaster, Gravis Ultrasound olmak üzere birçok ses kartý desteklenmektedir. Linux altýnda hangi donanýmlarýn desteklendiði ile ilgili ayrýntýlý bilgiyi Hardware-HOWTO'dan alabilirsiniz. HOWTO belgeleri hakkýnda daha geniþ bilgi ve nereden temin edeceðiniz kitabýn sonunda ayrýntýlýca anlatýlmýþtýr. Makinanýzda Linux çalýþtýrmak için kullanacaðýnýz uygulamalara baðlý olarak en az bir 386SX iþlemci ve 4 Mbyte RAM'a ihtiyaç duyacaksýnýz. Sabit disk üzerinde ise en az 40 Mbyte'lik bir alan ayýrmanýz gerekecektir. Rahat bir kullaným için en az 8 Mbyte RAM ve 200 Mbyte sabit disk ve bir 486 iþlemci önerilmektedir. Linux'un Kullaným Amaçlarý Ücretsiz olarak daðýtýlýyor ve geliþiminin hala devam ediyor olmasý biçcok kiþinin Linux'un profesyonel alanlarda kullanýlamayacaðýnýn düþünmesine yol açmaktadýr. Oysa Linux iþletim sistemini kullanan bilgisayarlar özel kullaným baþta olmak üzere birçok alanda yaygýn olarak kullanýlmaktadýrlar. Kiþisel Kullaným Linux evinde veya iþinde UNIX iþletim sistemi altýnda çalýþmak isteyenler için ideal bir platformdur. Özellikle iþi veya eðitimi sýrasýnda UNIX platformlar altýnda çalýþmak, uygulamalar kullanmak veya yazýlým geliþtiren kiþiler kendi kiþisel bilgisayarlarýnda benzer ortamý yakalayabilmekte ve iþlerini kendi kiþisel bilgisayarlarýnda gerçekleþtirebilmektedirler. Bunlara ek olarak Linux altýnda yer alan uygulamalar giderek sýradan bir kullanýcý için bile bu iþletim sisteminin ilgi çekici hale gelmesini saðlamaktadýr. Geliþimleri henüz tamamlanmamýþ olmasýna raðmen, herhangi bir kiþisel bilgisayardan beklenebilecek yazý editörleri, hesap cetvelleri, çizim yazýlýmlarý, veri tabanlarý birçok ihtiyaca cevap verecek düzeye gelmiþtir. Örneðin LaTeX kullanýcýlarý MS-DOS altýnda bulduklarý desteðin çok daha fazlasýný Linux altýnda bulabilmektedirler. Internet Sunucusu Linux doðrudan TCP/IP desteði ile gelmektedir. Bu yönü ile TCP/IP temelli bilgisayar aðlarýnda hem istemci hem de sunucu olarak yaygýn kullaným bulmuþtur. Üzerinde hali hazýrda bulunan servislerin çeþitliliði, yeni çýkan servislere hýzlý ayak uydurmasý, kolay yapýlandýrýlabilmesi ve özellikle de düþük maliyeti sebebi ile yaygýn olarak Internet servislerinin verilmesi amacýyla kullanýlmaktadýr. Zamanla verdiði að servisleri baþka protokollere destek verecek sekilde geniþletilmiþtir. Þu anda Linux WWW sunucu DNS sunucu NFS sunucu NIS sunucu X Pencere sunucu BOOTP sunucu SMTP sunucu FTP sunucu listitemST sunucu NEWS sunucu gibi yaygýn TCP/IP servislerinin yanýsýra NOVELL sunucu (Novell protokolü kullanarak disk ve yazýcý servisi) SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows95, Windows NT ve WfW için disk ve yazýcý servisi) APPLETALK sunucu (MacOS kullanan Apple makinalar için disk ve yazýcý servisi) verebilmektedir. Að Elemaný Linux yazýlým desteði ile birçok að elemanýnýn yerine geçebilecek bir alternatif olarak kullanýlabilmektedir. Birden fazla aðýn birbirine baðlanmasý amacýyla bir yönlendirici (router) olarak da kullanýlabilmektedir. Özellikle farklý protokoller arasý bir geçiþ elemaný olarak yaygýn þekilde Linux'tan yararlanýlmaktadýr. Ayýrca yönlendirici olarak kullanýldýðýnda kolaylýkla güvenlik amacýyla güvenlik duvarý (firewall) olarak yapýlandýrýlabilmektedir. Buna ek olarak bir að üzerinde bulunan iki segmanýn trafiðini birbirinden ayýran bir köprü (bridge) olarak da hizmet verebilmektedir. Birçok kurumda bir veya daha çok modemin baðlanmasý amacýyla bir terminal sunucu (terminal server) olarak Linux kullanýlmaktadýr. Nereden Linux Bulabilirim? Linux iþletim sistemiminin temelini oluþturan çekirdek, bu çekirdeðin kullandýðý destek kütüphaneleri ve uygulama yazýlýmlarý bir araya getirilerek, yükleme yazýlýmlarý da eklenerek Linux daðýtýmlarý meydana getirilmektedir. Bu daðýtýmlar temel olarak bir kullanýcýnýn Linux kullanmak için ihtiyaç duyabileceði bir çok yazýlýmý bir araya getirirler. Bu daðýtýmlarýn çoðu Internet üzerinde anonim FTP arþivlerinde bulunabilmektedirler. Internet eriþimi bulunmayan kiþilerinde (veya Internet'ten 120 Mbyte kopyalamak istemeyen kiþilerin) yararlanabilmesi için çesitli CD-ROM þirketleri tarafýndan CD-ROM üzerinde daðýtýmlar meydana getirilmiþtir. Linux daðýtýmlarý ve bunlarýn nereden temin edilebileceði hakkýnda ayrýntýlý bilgi, Linux Kurulumu ve Baþlangýç baþlýðý altýnda bulunabilir. Belge Temini Linux hakkýnda yazýlan kitaplarýn sayýsý gün geçtikçe artmaktadýr. Yine de en güncel bilgi Internet üzerinde bulunmaktadýr. Elektronik ortamda bulunan iki temel belge çeþidi bulunmaktadýr. Bunlar: Linux ********ation Project NASIL (HOWTO) belgeleridir. NASIL belgelerinin bir kýsmýnýn Türkçeye çevrilmesi iþlemi devam etmektedir. Þu ana kadar çevrilen belgeleri Linux Kullanýcýlarý Grubu WWW sayfasýndan bulabilirsiniz. Yazýlým Özellikleri Bir iþletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazýlýmlarýnýn çokluðu ve kalitesi ile varolabilirler. Herhangi bir Linux daðýtýmý içerisinde, deðiþik amaçlara hizmet eden birçok yazýlým bulunmaktadýr. Ancak her geçen gün bu daðýtýmlarda yer almayan yeni yeni yazýlýmlar çýkmaktadýr. UNIX makinalar üzerinde yer alan uygulamalarýn çoðu, deðiþik platformlar altýnda bulunduðundan çalýþtýrýlabilir (executable) olarak daðýtýlmaz, kaynak kodu þeklinde sunulurlar. Sözkonusu yazýlýmý kullanmak isteyen bir kullanýcý bu kaynak kodunu kendi platformunda derleyerek çalýþtýrýr. Bu tür yazýlýmlarýn birçoðu Linux altýnda kolaylýkla çalýþtýrýlabilmektedir. Bu tür yazýlýmlarý Internet üzerinde çeþitli FTP arþivlerinde bulmak mümkündür. Linux'a özel veya Linux üzerinde geliþtirilen yazýlýmlar için standart bazý FTP arþivleri vardýr. Bunlarýn en bilineni Sunsite FTP arþividir. Burada çeþitli dizinler altýnda konularýna göre ayrýlmýþ bir durumda elektronik devre tasarým yazýlýmlarýndan oyun programlarýna kadar birçok deðiþik yazýlým bulunmaktadýr. Bu arþivin Türkiye'de yeralan bir kopyasý ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/linux/sunsite adresinde vardýr. Linux'un bu denli sevilmesi ve yaygýnlaþmasý çesitli þirketlerin (Macintosh, Sun, SSC gibi) Linux üzerinde çalýþan ticari yazýlýmlar geliþtirmesi sonucunu verdi. Bu konuda ayrýntýlý bilgi için Commercial-HOWTO belgelerinden yararlanabilirsiniz. Linux üzerinde bulunan uygulamalarýn ve yazýlýmlarýn listeleri için aþaðýdaki adreslerden yararlanabilirsiniz: Linux Applications and Utilities Scientific Applications on Linux Linux Software Map Linux ve Diðer Ýþletim Sistemleri Linux ve diðer iþletim sistemleri arasýndaki iliþkiyi, benzerlikleri ve farklýlýklarý bilmek önemlidir. Linux iþletim sistemi, diðer sistemler ile birlikte ayný sabit diski paylaþabilir. UNIX'i öðrenmek için kesinlikle en kolay ve ucuz yol olan Linux, diðer iþletim sistemlerine karþý her zaman güçlü bir alternatif olmaktadýr. Internet servis saðlayýcýlarýnýn büyük çoðunluðu, Linux kullanmakta, Internet baðlantýlarýný, e-posta ve haber grubu alýþ-veriþini Linux sayesinde yapmaktadýr. Bir kiþisel bilgisayarý satýn aldýðýnýz zaman çok büyük ihtimalle üzerinde MS-DOS veya türevi bir iþletim sistemi yüklenmiþ olduðunu göreceksiniz. Her kullanýcý o veya bu þekilde MS-DOS ile tanýþýr. MS-DOS, üzerinde en fazla program yazýlan iþletim sistemi olmuþ, bu yüzden modern iþletim sistemleri çýkmadan önce her kullanýcýnýn kurtarýcýsý gözüyle bakýlmýþtýr. Fakat MS-DOS arabirimi programlanýrken ileriyi düþünemeyen programcýlar, bu iþletim sistemine Linux'ta olan bazý hayati özellikleri kazandýramamýþlardýr. MS-DOS, çok kullanýcýlý bir sistem deðildir ve ayný anda birden çok iþi yapamaz. Ýsterseniz çalýþtýrýlabilecek en geniþ programýn büyüklüðünü görmek için mem komutunu kullanmayý deneyin. Linux, sadece üzerindeki hafýza ile sýnýrlýdýr. 80x86 tabanlý mikroiþlemcinin her özelliðini sonuna kadar kullanýr. Bunun sonucu olarak verimli bir iþletim sistemi sayýlabilir. Tüm bu olumsuzluklara raðmen yine de MS-DOS kullanmak istiyorsunuz. Onun da kolayýný bulmuþ Linux programcýlarý. Ücretsiz daðýtýlan MS-DOS ve Windows emülatörü yardýmýyla MS-DOS altýnda çalýþan programlarýn hemen hepsi Linux'la birlikte de çalýþabilir. WinWord 2.0, sysinfo, Civilization ve Qbasic Linux altýnda sorunsuz çalýþan MS-DOS/Windows programlarýndan birkaçý. Profesyonel bir yatýrým sayýlabilecek Windows NT'nin çokgörevlilik ve hafýzayý mükemmel kullanma gibi özellikleri vardýr. Buna karþýlýk fiyatý oldukça yüksektir ve çalýþmak için gayet yüksek standartlý bir makina ister. IBM firmasýnýn geliþtirdiði OS/2 de NT'ye benzer þekilde çokgörevli iþletim sistemi olup fiyat/performans oraný açýsýndan makul sayýlabilecek bir iþletim sistemi olarak göze çarpar. Linux, herkese göre bir iþletim sistemi deðildir. UNIX'i benimsemeyen bir kullanýcýdan Linux'u kullanmasýný bekleyemezsiniz. Internet'in kendisi UNIX tabanlý olduðu için Linux bu alanda yukarýda sözü geçen sistemlerden daha avantajlý bir duruma gelir. Daðýtýmý tek firmayla sabit olmadýðý için geliþtirilme aþamasýnda dünyanýn dört bir yanýndan katký ve destek gelir. UNIX'e belirli bir standart getirilmesi için yapýlan çalýþmalara uyan Linux, POSIX standardýný destekler. RedHat, Caldera gibi çeþitli Linux sürümleri da piyasada satýlmakta, çok zengin bir belge ve arþiv kaynaðý ile kullanýcýlara sunulmaktadýr. 80x86 tabanlý iþlemciler üzerinde kurulabilen ve Internet üzerinde bedava daðýtýlan diðer iþletim sistemlerinden birisi FreeBSD'dir. FreeBSD, bir grup programcý tarafýndan BSD standartýný 80x86 bilgisayarlara taþýmak üzere geliþtirilmiþtir ve Linux ile büyük benzerlikleri bulunur. Linux iþletim sisteminin güvenilir ve saðlam yapýsýndan haberdar olmayan, hatta bu gerçeði bilerek ücretli sistemlerdem medet uman kiþiler vardýr. Sabit fikirli olmadan önce bu sistem hakkýnda daha fazla verinin daðýtýlmasý, kullanýcýlarýn bilinçlendirilmesi gereklidir. Bu da ancak, Linux'un yapabildiklerini göstermekle olabilir. Türkiye'de ve Dünyada Linux Eðer Linux'u sever ve bu sistemin yaygýnlaþmasýnda, bihaber kullanýcýlara tanýtýmýnda öncülük etmek isterseniz, bu bölüm tam size göredir. Henüz tüzel kiþiliði olmayan Türkiye Linux Kullanýcýlarý Grubu sayfasý Türkiye'de Linux çalýþmalarý için iyi bir baþlangýç noktasýdýr. Türkçe ve Ýngilizce Türkiye'deki en geniþ kapsamlý Linux sunucusunun geniþlemesinde yeni fikirlere, çözüm önerilerine ihtiyaç vardýr. Bu da ancak Linux seven bir kitlenin varlýðýyla mümkündür. Dünyada ve Türkiye'de Internet Servis Saðlayýcýlarý (ÝSS) Linux'u uzunca bir süredir ticari olarak kullanýyorlar. Uygulama yazýlýmlarý da bu yönde kullanýcýlarýn hizmetine sunuluyor. Fakat güvenlik sorunlarý nedeniyle Linux kullanan servis saðlayýcýlarý, müþterilerini bu hizmetten yoksun tutuyorlar. Açýk sistem kavramýnýn yaygýnlaþmasý da bu sebepten dolayý sekteye uðruyor. http://www.10mb.com/linux/ adresinde, ticari uygulama yazýlýmlarýna destek veren bir proje yeralmakta. SSC (Specialized Systems Consultants), ``Linux Journal'' adýnda bir dergiyi baþarýyla daðýtýyor. Tirajý onbinleri bulan bu aylýk dergide bu iþletim sistemini aktif kullanan herkes için, her konuda, her düzeyde makale bulmak mümkündür. Linux ve Donaným Desteði Bir iþletim sisteminin tüm kartlarý tanýmasý, tüm sabit disklerle çalýþabilmesi, tüm giriþ/çýkýþ kartlarýyla uyum içinde çalýþmasý mümkün deðildir. Bu konuda çok iddalý olan tak-çalýþtýr sistemine sahip Windows95 bile bazen yetersiz kalabilmekte. Linux da piyasada yeralan hemen hemen bütün donanýmlarla birlikte çalýþabilir. Linux, üzerinde matematiksel iþlemci olsun veya olmasýn Intel 386SX/DX, 486SX/DX/SX2/DX2/DX4, Pentium ve PentiumPro iþlemcilerde sorunsuz çalýþýr. Bunlarla beraber (Cyrix 486 tabanlý iþlemcilerinde nadiren sorun çýkarsa da) AMD, Cyrix gibi firmalarýn iþlemcileri de Linux tarafýndan desteklenir. Matematik iþlemcisi olmayan bilgisayarlarda Linux'un beyni sayýlan çekirdek, matematik iþlemcisine gerek duyulan kod parçalarýnda bu iþlemciyi emüle edebilir. Burada belirtilen IBM uyumlu PCler dýþýnda ALPHA, PowerPC, MIPS, farklý Sparc modelleri, PA-RISC gibi birçok farklý iþlemciye de baþarýlý bir þekilde taþýnmýþtýr. Linux, kiþisel bilgisayarlarda kullanýlan ISA, VLB (Vesa Local Bus - yerel veri yolu), EISA, MCA (IBM Microchannel) veya PCI veriyolu mimarisi ile çalýþabilirler. Linux, SMP (symmetric multi processor) olarak da bilinen birden fazla iþlemcili bilgisayarlar üzerinde de çalýþabilir ve birden fazla iþlemciyi en verimli þekilde kullanýr. Kiþisel bilgisayarlarýn kullandýðý 80x86 tabanlý iþlemciler dýþýnda, taþýnan ve sorunsuzca çalýþtýðý bilinen iþlemciler ve bilgisayarlar ile konu hakkýnda daha fazla bilgi alýnabilecek Internet adresleri aþaðýda verilmiþtir. Linux/68000 Linux/MIPS Linux/PowerPC Linux for Acorn MacLinux Compaq Deskpro XL IBM PS/2 MCA systems Compaq Contura Aero IBM ThinkPad Linux/MIPS Linux/Alpha HP PA-RISC SPARC/Linux Linux, metin modu kullanýrken tüm ekran kartlarýyla (Hercules, CGA, EGA, CGA, IBM monokrom) sorunsuz çalýþýr. X Pencere çalýþtýrmak isterseniz hýzlandýrýlmýþ bir SVGA kart önerilir. Sürekli yenileri eklense de aþaðýda þu anda desteklenen kartlarýn tam listesi vardýr. Hercules mono VGA / VGA Mono EGA ARK Logic ARK1000PV/2000PV, ARK1000PV/VL ATI VGA Wonder, ATI Mach32, ATI Mach8, ATI Mach64 Cirrus 542x, 543x, 62x5, 6420/6440 OAK OTI-037/67/77/87 Trident TVGA8900, TVGA8800, TVGA9xxx Tseng ET3000/ET4000/W32, ET4000/W32/W32i/W32p, ET4000AX IBM 8514/A, IBM XGA, XGA-II IIT AGX-010/014/015/016 (16 bpp) Oak OTI-087, OTI-067, OTI-077 S3 911, 924, 801, 805, 928, 864, 964, Trio32, Trio64, 868, 968 Weitek P9000 (16/32 bpp) Diamond Viper VLB/PCI Orchid P9000 Western Digital PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33 Avance Logic AL2101/2228/2301/2302/2308/2401 Chips & Technologies 65520/65530/65540/65545 Compaq AVGA Genoa GVGA MCGA (320x200) MX MX68000/MX68010 NCR 77C22, 77C22E, 77C22E+ RealTek RTG3106 Video 7 / Headland Technologies HT216-32 Western Digital/Paradise PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33 Hyundai HGC-1280 Sigma LaserView PLUS Sabit Diskler ve Sabit Disk Denetleyicileri Linux, standart IDE, bazý ESDI, hemen hemen tüm SCSI ve nadiren kullanýlsa da MFM ve RLL denetleyicilerini desteklerler. Aslýnda Linux çalýþtýrmak için sabit diske gerek yoktur. Að üzerinden, Bootp protokolü yardýmýyla Linux yüklü baþka bir bilgisayarýn kaynaklarýný kullanmak mümkündür. Sabit disk denetleyiciniz en az 16 bit olmalýdýr. Genellikle MS-DOS altýnda sorunsuz çalýþan her sabit diski Linux da görebilir. Sabit disk üzerinde Linux için bir miktar yer ayýrmalýsýnýz. Birden fazla disk de kullanabilirsiniz, Linux her diski ayrý bir dizin altýndan eriþebilir. Bu konuda daha geniþ bilgiyi Linux kurulumu bölümünde bulabilirsiniz. Sabit diskler, denetleyicileri desteklendiði sürece Linux altýnda kullanýlabilirler. Artýk neredeyse tüm CD-ROM'lar SCSI denetleyicilerle çalýþýyorlar. Bir SCSI denetleyiciniz varsa makinanýz CD-ROM'u da tanýyacaktýr. Linux, CD-ROM'larýn standart iso9660 dosya sistemini de tanýr. Desteklenenen kartlar, AMI Fast Disk VLB/EISA Adaptec AVA-1505/1515, AHA-1510/152x, AHA-154x, AHA-174x, AHA-274x, AHA-2940/3940, ACB-40xx Always IN2000 BusLogic (ISA/EISA/VLB/PCI) DPT PM2001, PM2012A (EATA-PIO) DTC 329x (EISA) (Adaptec 154x compatible) Future Domain TMC-16x0, TMC-3260 (PCI), TMC-8xx, TMC-950 Media Vision Pro Audio Spectrum 16 SCSI (ISA) NCR 5380 generic, 53c400, 53c406a, 53c7x0, 53c8x0 (PCI) Qlogic / Control Concepts SCSI/IDE (FAS408) (ISA/VLB) Seagate ST-01/ST-02 (ISA) SoundBlaster 16 SCSI-2 (ISA) Trantor T128/T128F/T228 (ISA) UltraStor 14F (ISA), 24F (EISA), 34F (VLB) Western Digital WD7000 SCSI AMD AM53C974, AM79C974 (PCI) Adaptec SCSI-MFM/RLL bridgeboard Iomega PC2/2B Qlogic (ISP1020) (PCI) Ricoh GSI-8 Ethernet Kartlarý Piyasada çok çeþitli ethernet kartlarý vardýr. Genellikle yaygýn olarak kullanýlanlar 3Com veya NE2000 uyumlulardýr. Aþaðýda desteklenen ethernet kartlarýn bir listesi yeralmaktadýr. PCMCIA, Tokenring, ISDN, AX25 kartlarýnýn uyumlu olanlarý, çok nadir kullanýldýklarý için burada belirtilmeyecektir. 3Com 3C501, 3Com 3C503, 3C505, 3C507, 3C509/3C509B (ISA) / 3C579 (EISA) AMD LANCE (79C960) / PCnet-ISA/PCI (AT1500, HP J2405A, NE1500, NE2100, NE2000, NE1000 AT&T GIS WaveLAN Allied Telesis AT1700 Ansel Communications AC3200 EISA Apricot Xen-II Cabletron E21xx DEC DE425 (EISA) / DE434/DE435 (PCI), DEC DEPCA HP PCLAN 27245, 27247, 27252A, 10/100VG PCLAN Intel EtherExpress, EtherExpress Pro New Media Ethernet Racal-Interlan NI5210, NI6510 PureData PDUC8028, PDI8023 SEEQ 8005 SMC Ultra Schneider & Koch G16 Western Digital WD80x3 Zenith Z-Note / IBM ThinkPad 300 built-in adapter Ses Kartlarý Linux üzerinde hemen her türlü ses kartý desteði var. SoundBlaster16 ses kartlarýnýn üzerinde ASP çipi veya 4.11 ve 4.12 DSP (digital signal processor - sayýsal ses iþleyici) bulunanlarý Linux üzerinde kullanamazsýnýz. Desteklenen ses kartlarý, 6850 UART MIDI Adlib (OPL2) Audio Excell DSP16 Aztech Sound Galaxy NX Pro Crystal CS4232 CHO-PSS (Orchid SoundWave32, Cardinal DSP16) Ensoniq SoundScape AWE 32 Gravis Ultrasound, Gravis Ultrasound MAX Logitech SoundMan Games, Logitech SoundMan Wave Logitech SoundMan 16 (PAS-16 uyumlu) MPU-401 MIDI MediaTriX AudioTriX Pro Media Vision Premium 3D (Jazz16), Pro Sonic 16 (Jazz), Pro Audio Spectrum 16 Microsoft Sound System (AD1848) OAK OTI-601D cards (Mozart) OPTi 82C928/82C929 cards (MAD16/MAD16 Pro) Sound Blaster, Sound Blaster Pro, Sound Blaster 16 Turtle Beach Wavefront cards (Maui, Tropez) Wave Blaster Fare Linux, Microsoft serial mouse, Mouse Systems serial mouse, Logitech Mouseman serial mouse, Logitech serial mouse, ATI XL Inport busmouse, Microsoft busmouse, Logitech busmouse ve PS/2 mouse destekler. Genellikle kullanacaðýnýz farenin türü Microsoft ya da Mouse Systems serial mouse olacaktýr. Modem, Yazýcý ve Oyun Çubuðu Hem internal (kasa içine takýlan) hem de external (kasanýn dýþýnda kalan) tüm modemler Linux tarafýndan desteklenir. Ayný þekilde paralel veya seri porta takýlan her yazýcý ve çizici desteklenir. Ýsterseniz bunlarý yerel bir að üzerinden birden fazla makinaya paylaþtýrabilirsiniz. Linux altýnda lpr yazýlýmý, yazýcýlara eriþimi saðlamak için kullanýlýr. Oyun çubuklarý için sürücüler ister doðrudan çekirdeðe eklenebilir, istenirse de modül olarak derlenebilir. Aþaðýda, Linux'un desteklediði giriþ/çýkýþ kartlarýnýn geniþ bir listesi vardýr. AST FourPort and clones Accent Async-4 Arnet Multiport-8 Bell Technologies HUB6 Boca BB-1004, 1008, BB-2016, IO/AT66, IO 2by4 Computone ValuePort DigiBoard PC/X (4, 8, 16 port) Comtrol Hostess 550 (4, 8 port) PC-COMM 4-port (4 port) SIIG I/O Expander 4S (4 port, uses 4 IRQ's) STB 4-COM (4 port) Twincom ACI/550 Usenet Serial Board II (4 port) Cyclades Cyclom-8Y/16Y (8, 16 port) (ISA/PCI) Stallion EasyIO, EasyConnection 8/32, 8/64 Linux'un Getirileri ve ***ürüleri Pekçok insan, ``neden Linux?'' diye sorabilir. Belki de cevap önce kullanýcýnýn kendini tanýmasý ile bulunabilir. Deðiþik yerlerde Linux kullanýlmasý ve bunun sonuçlarý hakkýnda gözlemlediklerimizin ýþýðý altýnda çok kabaca: Eðer, Bilgisayarla iliþkiniz belirli paket programlara dayanýyorsa, bilgisayar kullanmak için bilgisayar konusunda bilgi sahibi olmanýz gerektiðine inanmýyorsanýz, bilgisayar ile uðraþmak hoþunuza gitmiyorsa, sorunlarýnýzý kendi baþýnýza çözmeyi denemekten hoþlanmýyorsanýz, bir sorun çýktýðýnda para vererek de olsa bu sorununuzu birisi aracýlýðý ile çözmek istiyorsanýz Linux kesinlikle size göre deðil. Ama eðer, Bilgisayarýnýzla ilgilenmekten hoþlanýyorsanýz, bilgisayarda çýkan problemlerle uðraþmak hoþunuza gidiyorsa, diðer iþletim sistemlerinin sizi sýktýðýna ve sýnýrladýðýna inanýyorsanýz, donanýmýnýzdan daha çok performans istiyorsanýz, UNIX iþletim sistemi ile çalýþmayý seviyorsanýz Linux size göre olabilir. Getirileri UNIX iþletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanýz ve bu iþletim sisteminde platforma baðýmlý bir yazýlým kullanmýyorsanýz, Linux ideal bir çözümdür. Linux ücretsizder. Sadece iþletim sisteminin maliyeti açýsýndan deðil, verdiði performans için ihtiyaç duyduðu donaným açýsýndan da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanýlan ve bol yedek parçasý bulunan bir platform altýnda çalýþtýðý için belirli bir Linux sisteminin performansýný artýrmak için yapýlmasý gereken yatýrým baþka bir UNIX iþ istasyonunu ayný oranda geliþtirmek için gereken yatýrýma göre çok düþüktür. Herhangi bir Sun bilgisayarýn hafizasýný iki katýna çýkarmak için harcanacak para ile bir Linux-PC'nin hafizasýný iki katýna çýkarmak için harcanmasý gereken parayý kýyaslamayý deneyin. Fakat þirketler bazýnda Linux'un bedava bir iþletim sistemi olmasý genelde gözardý edilir. Bir Linux makine bu sayede sadece iþletim sistemi açýsýndan deðil donaným olarak da ucuza gelmektedir. Linux hýzla geliþtirilmektedir. Bu geliþimin en büyük yararý, eksikliklerin kullanýcýlarýn talepleri ve çabalarý sonucunda hýzla giderilmesidir. Linux diðer tüm iþletim sistemlerine göre belirli bir donaným için daha hýzlý destek verebilmektedir. Linux çok deðiþik donanýmlar ve servisler icin özel olarak hazýrlanýr. Ýþletim sisteminin temelini oluþturan çekirdek kullanýcý tarafýndan da derlenebildiði için, bu derleme sýrasýnda sadece kullaným amacýna yönelik alt programlarla donatýlýr. Bu genel olarak daha sistemin performansýný artýrmaktadýr. (Örnek olarak SCSI donanýmýnýz yoksa çekirdeðinizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz) Dezavantajlarý Linux'un serbestçe daðýtýlýyor olmasý bir çok kiþinin bu iþletim sistemine güvenmemesine yol açmýþtýr. ``Ciddi bir þey olsa, bedava olmazdý !'' kanýsý oldukça yaygýndýr. Linux'un sürekli geliþiyor olmasý en büyük dezavantajlarýndan biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows95 programlarýný çalýþtýramýyor ), geliþimin bazý aþamalarýnda topyekün deðiþiklikler yapýlmasý, geliþimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapýlmasý, birçok kullanýcýnýn bu iþletim sistemine güvenmemesine yol açmýþtýr. Linux herhangi bir ticari destek altýnda geliþmemektedir. Bunun en büyük yararý iþletim sisteminin ticari kaygýlar taþýmamasýdýr. Ancak bunun yanýsýra diðer iþletim sistemlerinde olan teknik destek, daðýtým ve belgelendirme alanlarýnda eksikleri vardýr. Özellikle teknik destek eksikliði, anahtar teslim çözümlere alýþmýþ kullanýcýlarýn çokluðu Linux kullanýcýlarýnýn sayýsýný sýnýrlayan temel faktörler olmuþlardýr. Bu konudaki eksikliði gidermek için çeþitli gönüllü kuruluþlar, kullanýcý gruplarý oluþmuþtur. Zamanla Linux teknik desteði ticari bir konu olarak ortaya çýkmýþtýr. Þu anda tüm dünyada Linux çözümleri konusunda teknik destek veren danýþmanlar bulunmaktadýr. Bu kiþiler ve kurumlar hakkýnda ayrýntýlý bilgiyi Consultants-HOWTO belgesinde bulabilirsiniz. Linux iþletim sistemini geliþtirenlerin ticari kaygýlar gütmemeleri bazý ticari yazýlýmlarýn Linux üzerinde geliþmemesine sebep olmuþtur. Linux üzerinde belirli konularda diðer iþletim sistemlerinden aþaðý kalmayan yazýlýmlar bulunmasýna raðmen, belirli bazý konularda çok zayýf kalmýþtýr. ( Mesela oyunlar ) Linux üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanýcýlarýn rahatça kullanabileceði düzeyde deðildir. Bazý çözümler kullanýcýlarýn belirli bir yazýlým ve iþletim sistemi bilgisine sahip olmalarýný gerektirmektedir. Sonuç olarak: Biz uzun süre Linux kullandýk ve çok zevk aldýk. Diðer iþletim sistemleri ile yapamadýðýmýz birçok uygulamayý Linux sayesinde gerçekleþtirdik. Belirli bir donaným ile gösterdiði performansýn bir çok iþletim sisteminin üzerinde olduðunu gördük. Ne var ki her uygulama için Linux'un ideal bir çözüm olarak ortaya çýkmadýðýnýn bilincinde olmak gerekir. Belki ilerleyen senelerde üzerinde geliþtirilen uygulama yazýlýmlarý daha çok kiþiyi baþka iþletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir. Temel Komutlar Daha önce UNIX tabanlý bir iþletim sisteminde çalýþanlar için Linux, öðrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktýr. Standart bir UNIX sisteminde yeralan hemen hemen tüm komutlar, Linux'a taþýnmýþtýr. Onlarca çeþit kabuðun yaný sýra, sed, awk gibi programcýnýn iþini kolaylaþtýran diller, ls, less, finger gibi temel her türlü komut, Linux'ta vardýr. Að ve Internet uygulamalarý için elm ve pine (Pine Is Not Elm :-) yanýnda metin editörleri olarak vi, vim (vi'ýn daha geliþmiþ sürümü), pico ve joe sayýlabilir. Editörlerden, bizde fazla bilinmeyen Emacs da Linux altýnda denemeye deðer programlardandýr. Kelime iþlem programlarýndan troff, groff (GNU roff) ve daha modern metin iþleme yazýlýmlarýndan TeX ve LaTeX sayýlabilir. Bazý program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) baþýnda görebileceðiniz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazýlým ve programlar üreten bir kuruluþtur. GNU, lisansýný ve yazarýný korumak koþuluyla programlarý kaynak koduyla birlikte Linux kullanýcýlarýna daðýtýr. GNU bash ve tcsh, Linux altýnda en çok raðbet edilen iki kabuk ismidir. Diðer kabuklar arasýnda zsh, ash, ksh ve csh sayýlabilir. Kabuklar hakkýnda daha geniþ bilgiyi, Bash Kabuðu konu baþlýðý altýnda bulabilirsiniz. Uygulama Programlarý Linux üzerinde ver tabaný uygulamalarý ortalama bir kullanýcýnýn ihtiyacýný karþýlayabilir. Postgres, Mbase, msql ve Ingres gibi profesyonel yazýlýmlar Linux ve diðer platformlarda istemci/sunucu bazda görev yapabilirler. Özellikle Postgres, uygulama kolaylýðý ve C, perl, tcl gibi birçok dile yönelik arabirimiyle göze çarpar. Mühendislik yazýlýmlarý arasýnda gnuplot (grafiksel veri analiz yazýlýmý), xspread ve xfractint (fraktal yaratma programý) sayýlabilir. Doðru seçilmiþ bir donaným üzerinde kurulan bir Linux makinasý, hemen her tür çokluortam (multimedia) uygulamalarýný rahatlýkla çalýþtýrabilir. En az Pentium tabanlý, 32Mbayt RAM ve 2GB sabit diske sahip makina yardýmýyla ticari olarak satýlan çokluortam uygulamalarýný kullanabilirsiniz. Linux, hemen her türlü ses kartýný desteklediðinden ses dosyalarýnýn, workman, Cdplayer gibi programlar yardýmýyla kolayca çalýnmasý mümkün olur. MIDI editörleri ve bir sentezleyici ile kendi müzik stüdyonuzu kurabilirsiniz. Biraz oyun oynamak mý istediniz? Doom, Quake, Abuse, Xtetris, FreeCiv(ya da CivNet), Imaze ve benzeri onlarca oyun Linux'ta da var. ODTÜ'de yüzlerce öðrenciyi bilgisayar baþýna mýhlayan MUD (Multi User Dungeon) oyunlarýný sunan makinalarýn birkýsmý Linux idi. Bu oyunlarý çeþitli ftp adrteslerinden ücretsiz temin edebilirsiniz. X Pencere Arabirimi Linux iþletim sistemi altýnda X Pencere sistemi ile Windows altýndaki gibi grafik arabirimiyle birlikte çalýþabilirsiniz. Windows ile uðraþan herkes rahatlýkla X Pencere Arabirimine geçiþ yapabilir. X ile ekranda ayný anda birden fazla pencere açýlabilir, fare yardýmýyla birden fazla uygulama ayný anda kontrol edilebilir. Pekçok uygulamanýn (özellikle Internet tabanlý) X üzerinde çalýþan sürümleri vardýr. Bu sayede metin tabanlý ekrana (vt100) dönmeden her iþinizi X yardýmýyla tamamlayabilme þansýnýz olur. Bu sayede Linux, bir iþ istasyonu görünümüne ve kullanýþlýlýðýna sahip olacaktýr. X pencere denetleyici (window manager - wm) kullanýcý ile X arasýnda bekler ve klavye ile fareden aldýðý emirleri ekranda yerine getirir. Bu emirler, pencerelerin açýlmasý, kapatýlmasý ve yerlerinin deðiþtirilmesi gibi komutlardýr. Sýkça kullanýlan pencere denetleyicileri fvwm, twm ve olwm'dir.