SEMBOL ÇİÇEĞİMİZ 'ŞAKAYIK'

Türkiye’nin ilk EXPO’su olacak EXPO 2016 Antalya’nın sembol çiçeği “şakayık” olarak belirlendi. 6 Temmuz 2013 tarihinde Antalya gerçekleştirilen EXPO Konseyi Toplantısı’nda, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı ve EXPO 2016 Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Mehdi Eker, organizasyonun tanıtımında kullanılacak sembol çiçeği “şakayık” olarak açıkladı.


[IMG]file:///C:/Users/Yasar/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image002.jpg[/IMG]
Sembol çiçek belirlenirken, Türkiye’ye ve mümkünse bu bölgeye ait bir çiçek olması, endemik zenginliğimizi dünyaya anlatabilmemiz için albenisi olan bir çiçek olması, ticari potansiyele sahip olması Antalya florasında yetiştirilebilme özelliği, resim, kuru çiçek ve hediyelik eşya olarak işlenebilme kolaylığı ile gibi kriterler göz önünde bulunduruldu.
Belirlenen dört çiçek arasından seçilen şakayığın kriterlere en uygun çiçek olduğunu söyleyen Bakan Mehmet Mehdi Eker, “Türkiye, dünya üzerinde yetişen 12 bin endemik bitki türünün 3’te birine sahip. Avrupa kıtasının tamamında 2400 endemik bitki türü varken, Türkiye sınırları içerisindeki tür sayısı 4000. Türkiye’nin endemik zenginliğinin dünyaya tanıtmak adına, sembol çiçeğimizin, bize ait bir çiçek olasına dikkat ettik.” açıklamasında bulundu.

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehmet Mehdi Eker, “Latince ismi “Paeonia turcica” olan sembol çiçek; isminin içinde “Türk” geçen bize ait bir çiçektir. Gen merkezi Anadolu olan bu çiçek; Antalya, Burdur ve Denizli illerinde yetişen bir bitki türüdür. Bizim topraklarımıza ait ve kriterlere uygun olması bakımından, sembol çiçeğimizi şakayık olarak belirledik.” şeklinde konuştu.

[IMG]file:///C:/Users/Yasar/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image004.jpg[/IMG]

EXPO 2016 ANTALYA AJANSI SEMBOL ÇİÇEĞİ SEÇİMİ
EXPO2016 Antalya sembol çiçeğini belirlemek amacıyla Bakanlığımız ve Ajansımız tarafından üç farklı çalışma grubu oluşturulmuştur. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Üniversiteler, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü ile Araştırma Enstitülerinden oluşturulan çalışma grupları Antalya, Ankara ve İstanbul’da çalışmalar yapmışlardır.
Antalya Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsünde yapılan çalışmaya katılan 15 teknik personelden oluşan ekip, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü’ ne EXPO 2016 ANTALYA sembol çiçeği seçimi için karanfil, papatya, nergis, püren, süsen ve kardelen olmak üzere 6 çiçek önermiştir.
Ankara Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü’nde oluşturulan bir çalışma grubu ve danışma kurulu üyelerinden oluşan geniş katılımlı bir ekip, 200 civarında Antalya endemik bitkisi tarayarak EXPO sembol çiçeği seçim kriterlerine uygun 16 çiçek belirleyerek EXPO 2016 Antalya Ajansı Yönetim Kurulu’na sunmuştur.
1.DİKENLİ SÜSEN (Iris masia subsp. Dumanii)
2. AKSEKİ NAVRUZU (Iris pamphylica)
3.BALLI SARIMSAK (Nectaroscordum siculum)
4. LALE (Tulipa saxatilis)
5. YABANİ KARANFİL (Dianthus elegans)
6. ŞAKAYIK (Paeonia turcica)
7. PAPATYA (Anthemis rosea)
8. ÇİĞDEM (Crocus wattiorum B.Mathew)
 9. SIKLAMEN (Cyclamen trochopteranthum)
10. KARDELEN (Galanthus elwesii)
11. ÇAKAL NERGİSİ (Sternbergia candida)
12. MENEKŞE (Viola ermenekensis)
13. ACI ÇİĞDEM (Colchicum baytopiorum)
14. ACI ÇİĞDEM (Colchicum macrophyllum)
15. TERS LALE (Fritillaria elwesii)
16. TERS LALE (Fritillaria forbesii)

Yönetim Kurulu, Antalya ve Ankara gruplarının önerdiği 16 çiçekten 4 tanesini 1-YABANİ KARANFİL (Dianthus elegans) 2. ŞAKAYIK (Paeonia turcica) 3. PAPATYA (Anthemis rosea) 4. MENEKŞE (Viola ermenekensis)’yi halkın görüşüne sunmak üzere karar vermiştir. EXPO 2016 Antalya’ nın sembol çiçeğinin belirlenmesi için halkın katılımıyla internet üzerinden bir oylama yapılmıştır.
7 Mart 2013 tarihi itibariyle sona eren oylamanın ardından açıklanması beklenen sembol çiçek, bazı kullanıcıların “Proxy” kullanarak çok sayıda oy kullandıklarının saptanması nedeniyle açıklanmamıştır. Expo sembol çiçeğini seçmek amacıyla yapılan oylamaya gölge düşürüldüğünden oylama sonuçları dikkate alınmamıştır.

“Şakayık”ın bir türü olan “Paeonica Turcica”, Antalya’nın ve ülkemizin endemik bitkisi olması, doğada bulunan türlerin tehdit altında olması ve bu nedenle yeni kültüre alınmış olması, ticari üretiminin olmaması, isminin içinde anlamı “Latince”de Türk olan “Turcica” geçmesi, sembol ve maskot yapımına uygun olması, Türk süsleme sanatında kullanılıyor olması, tanıtım materyali olarak afiş, broşür, liflet, hediyelik eşya yapımı konularında kullanılmaya uygun olması nedenleriyle Yönetim Kurulu’nda oy birliği ile EXPO 2016 Antalya Ajansı sembol çiçeği olarak seçilmiştir.
[IMG]file:///C:/Users/Yasar/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image006.jpg[/IMG]

ŞAKAYIK (Paeonia L.)

Otsu ve odunsu formu olan şakayık, yumru köklere sahip, çok yıllık bir bitkidir. Şakayık; Türkiye’nin değişik yörelerinde Kame, Tombak, Bocur, Atlas, Guguk, Kan Çiçeği, Lale, Zambak, Ayı Gülü, Yaban Gülü, Dağ Gülü, Orman Gülü diye bilinmektedir.

Şakayık; Paeonia Latince ismini Truva savaşları sırasında konulmuştur. Homeros’a göre bu hekim Pluton’un Herakles’ten aldığı yarayı Yunan hekimi Paeon bu bitkiyle tedavi etmiştir.

Paeoniacea familyasının tek cinsi olan Paeonia'nın dünya üzerinde 20 civarında otsu türü mevcuttur. Türkiye florası 8 tür (11 takson) ile otsu türlerin ana gen merkezi olarak kabul edilir. Bu taksonlar içerisinde Paeonia turcica, Paeonia mascula subsp. bodurii, Paeonia arietina subsp. arasicola, Paeonia x kayae endemik taksonlardır.

Tıbbi amaçla hem otsu hem de odunsu türler kullanılırken; genellikle odunsu türler daha çok bahçe çiçekçiliğinde; otsu türler ise kesme çiçekçilikte kullanım alanı bulmuştur.

Şakayık; birçok ülkede devlet bitkisi, kral çiçeği, saray bahçesi bitkisi olarak yetiştirilmiştir. Ülkemizde ise tıbbi bitki olarak bilinmesi ve kullanılması daha eski tarihlere dayanmakta olup süs bitkisi amacıyla ilk olarak; Sultan IV. Mehmet Han doğadan toplattırmış ve Hasbahçe’ye diktirmiştir. Hakkı (1927)’nin Osmanlıca kaleme aldığı ‘Nebatlar İlmi’ adlı eserinde “Padişah IV Mehmet’in (Avcı Mehmet) uzak Anadolu şehirlerinden İstanbul’a getirtip Hasbahçe’de yetiştirdiği zarif bahçe şakayığı sonraları İstanbul’dan İtalya’ya oradan da Almanya’ya ve Hollanda’ya ***ürülmüştür. Bugün Hollanda çiçekçilerinin elinde ıslah edilmiş muhtelif renklerde katmerli çeşitler mevcuttur…” denilmektedir.

Endemik olan Paeonia turcica; Antalya, Burdur ve Denizli illeri florasında yayılış göstermekte ve bu bölgeden başka yerde bulunmamaktadır.


NEDEN ŞAKAYIK SEÇİLDİ?

Çoğaltım Kabiliyeti:
Tohum ve doku kültürü ile 4-5 yılda çiçeklenme boyuna ulaşılır. Ayırma ile en az 3 göz ihtiva eden her parça aynı yıl çiçek açar.

İşlenebilme özelliği:
Kurutmaya-Çizime- Hediyeye (Kesme sap ve büyük saksı) uygundur.

Çiçeklenme zamanı:
Çiçeklenme zamanı 1 ay ayarlanabilir, florasında çiçeklenme zamanı 1- 15 Nisan Expo açılışı için Beydağları florasında üretim uygundur.

Fiziki Büyüklük:
Bitki boyu 60-90 cm; sürgün çapı 1-1.5 cm çoklu sap oluşturmakta, 5 yaşlık bir bitkide ortalama 7 sürgün oluşmakta bitki izdüşüm çapı ise 50-70 cm arasındadır. çiçek durumu, her sürgün üzerinde tek çiçek; çiçek çapı, 7-10 cm diğer bitkilere göre oldukça büyük ve gösterişli çiçeklidir.

[IMG]file:///C:/Users/Yasar/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image007.jpg[/IMG]


ŞAKAYIK YETİŞTİRİCİLİĞİ
Uz. Erdal KAYA
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü
Otsu ve odunsu formu olan şakayık, çok yıllık bir bitkidir. Şakayık; kesme, saksı ve bahçe çiçeği olarak kullanımı yanında; kökleri-tohumları tıbbi amaçlı, çiçek petalleri ve polenleri ise boya sanayiinde kullanılmaktadır. 1500 yılı aşkın süredir kültürü yapılmaktadır.
Başta Uzak Doğu olmak üzere, Amerikada, Avrupa’nın hemen hemen bütün ülkelerinde kesme çiçekçilikte yaygın olarak kültürü yapılmaktadır. Ülkemizden şimdi olmasa da geçmiş yıllarda doğal formu doğadan sökülmüş ve ihraç edilmiştir. Ancak türlerin birçoğunun endemik olması ve bitkinin doğal şartlarda çoğalmasının çok zor olması nedeniyle florada zamnla azalmasına sebep olmuştur. Paeoniaceafamilyasının tek cinsi olan Paeonia'nın 20 civarında otsu türü mevcuttur. Odunsu türler daha çok bahçe çiçekçiliğinde; otsu türler ise kesme çiçekçilikte kullanım alanı bulmuştur. Tıbbi bitki olarak en çok ticareti yapılan türler ise Çin florasından odunsu beyaz şakayık diye bilinen Paeonia suffuriticosave Avrupa florasından otsu Paeonia officinalis türleridir. 2001 yılında başlayan TAGEM destekli bir proje kapsamında; bütün bölgelerimiz taranarak 12 adet otsu takson (P. arietina, P. daurica, P. x kayae, P. kesrouanensis, P. mascula subsp arasicola, P. mascula subsp bodurii, P. mascula subsp mascula, P. officinalis, P. peregrina, P. tenuifolia, P. turcica, P. witmanniana) Türkiye Florasında yaşadığı tespit edilmiştir. Bu türlerden Paeonia x kayae ve P. mascula subsp arasicola türleri yeni bulunmuş olup yeni kayıt verilmektedir. Paeonia tenuifolia hariç diğer türler 1000 - 2500 m arasında rakıma sahip doğal yayılış alanlarından çok zor şartlarda toplanarak kültüre alınmış, yetiştirme teknikleri tespit edilmiş, melezleme ve mutasyon yoluyla ıslahına başlanmıştır.

2-FİZİKSEL-MORFOLOJİK ÖZELLİKLER
Florada, türler arası farklılık ve ekolojik şartlara bağlı olarak çiçek açma zamanları değişmekte, Şubat ayından Temmuz ayına kadar çiçekli bitkiye rastlamak mümkün olmaktadır. Tohumları ise yine türlere bağlı olarak Temmuz - Ekim ayları arasında olgunlaşmaktadır. Erken sonbaharda yapraklar sararıp dökülmekte ve bitki gövdesi kuru bir çalı şeklinde kışa girmektedir. Ertesi yıl erken ilkbaharda süren taze sürgünlerin yanında bir önceki yılın kurumuş gövdesine rastlamak mümkündür.
Bitki tek gövde üzerinde gelişmekte, tek çiçek açmakta ve yaz boyu yeni yumru kökler oluşturmaya çalışmaktadır. Tepe vurma ile dallanma, dolayısıyla çiçek sayısı artırılabilmekte ancak ürün kalitesi düşmektedir.
Türkiye florasında; petal rengi beyaz, sarı ve kırmızının değişik tonlarında, petal sayısı 5-13 adet arasında değişen, yalın ve yarı katlı çiçek tipine sahip bitkiler bulunmuştur. Floradaki yabani türlerde petallerin çiçek üzerinde kalma süresi çok farklılık göstermektedir. Bu sürenin 5-10 gün arasında değiştiği, hatta bazı tiplerde petallerin çiçek üzerinde kuruyup kaldığı tespit edilmiştir. Aynı türün (P. mascula) değişik renklerde (beyaz, kırmızı) çiçek açan alt türleri mevcuttur. Dekoratif yaprakları ve diğer türlerden en az iki hafta erken çiçeklenmesi ile P. turcica, sarı çiçek rengi ve uzun boyu ile P. witmanniana, iğne yaprakları ve çok kısa boyu ile P. tenuifolia, güzel kokusu ve çok parçalı yaprakları ile P. peregrina türleri, yapılan ıslah çalışmaları için ümitvardır. P. kesrouanensis, P. turcicave P. witmanniana türleri, diğer türlerden farklı olarak kazık kök sistemine sahiptir.

3-EKOLOJİK İSTEKLER
Güneşlenme: Şakayıklar, öğleden sonra güneş alan yerlerde yetiştirilebilmekte ancak tam güneşli yerlerde en iyi gelişmektedir. Saksıda yetiştirilen şakayıklar güney veya güneybatı yönündeki balkon veya pencere önlerine konulmalıdır. Yarı gölge ortamlarda vegetasyon süresi tam güneşli ortamlara göre daha uzun sürmekte ve vegetatif gelişim daha iyi olmaktadır; bu nedenle fideler ve genç bitkiler için yarı gölge daha uygundur. Ayrıca tam gölge ortamda gelişme az ve yaprak boğum araları normalden uzun sap dayanıksız olması yanında çiçeklenme de neredeyse hiç görülmemektedir.
Nem: Şakayıklar kuraklığa dayanıklı bitkilerdendir. Ancak bitki strese sokulmadan toprak nemi muhafaza edilmeli, fazla suyun hastalıkların artmasına yol açtığı göz önünde bulundurulmalıdır. Sera yetirtirciliğinde ortam nemi yağmurlardan ve sulamalardan sonra düşürülmeli ve havalandırma çok iyi yapılmalıdır.
Sıcaklık: Şakayıklar minimum kış soğuklarının -35 oC’ye kadar düştüğü bölgelerde dahi yetiştirilebilmektedir. Diğer yandan yazın 35-40 0C’ye kadar dayanmaktadır. Ayrıca 45 gün gibi kısada olsa soğuklamaya ihtiyaç duyduğu bilinmekte; dolayısıyla Ülkemiz iklim şartlarının, şakayık yetiştiriciliği için ideal olduğu söylenebilir.
Torak İsteği: Şakayıklar için en ideal yetiştirme ortamı; derin, verimli, killi, iyi drenajlı, yazın çabucak kurumayan, humusça zengin topraklardır. Kireçli topraklara tolerans göstermekle birlikte nötre yakın topraklarda iyi yetişirler.
4-YETİŞTİRME TEKNİĞİ
Kesme çiçekçilikte en çok yetiştirilen çeşitler; Shawnee Chief, Kansas kırmızı renkli çeşitler, Sarah Bernhardt, Monsieur Jules Elie pembe renkli ve Festiva Maxima, Mme. de Verneville beyaz renkli çeşitlerdir.

Kesme çiçekçilikte ticareti en çok yapılan Sarah Bernhardt çeşitiyle dikilmiş bir bahçe

1. Çoğaltılması
Şakayıklar genellikle yumru kökleri ile, nadiren de tohum ve çelikleri, ayrıca doku kültürü, özellikle polen kültürü ile de çoğaltılabilmektedir.
Tohumla Çoğaltım:
Genellikle ıslah amaçlı kullanılan bu yöntemde çok uzun süre gerekmektedir. Öyle ki tohum ekiminden çiçek açıncaya kadar 4-5 yıl, ayrılabilir olgun bir bitki elde etmek için ise 7-8 yıl gerekmektedir. Tohumla birkaç çoğaltım metodu vardır. En erken fide elde edilebilen metotlardan birisi şöyledir:
Eylül ayında toplanan tohumlar 3 ay 32-35 0C sıcak ortamda bekletilir. Sonra bir ay da 2-6 0C soğuk ortamda bekletilir ve daha sonra ekilir. Ayrıca 24 saat 100 ppm GA3 uygulaması soğuklama yerine geçtiği araştırmacılar tarafından bildirilmiştir.
Diğer bir metot ise en geç Ekim ayında dezenfeksiyonu iyi yapılmış ortama tohumlar direkt ekilmekte ve Mart ayında çıkış görülmektedir.
Çimlenme yüzdesi türlere göre % 20-80 arasında değişkenlik göstermektedir. Çimlenen tohumların büyümesi de çok uzun zaman aldığından bakımı çok güçtür. Mantari hastalıklara karşı iyi korunmalı, fidelerin büyütülebilmesi için özel itina gösterilmelidir.
Ayırmayla Çoğaltım:
Şakayıklar bahçede 20 yıldan daha uzun süre, gençleştirme yada ayırmaya ihtiyaç duymadan ekonomik ömürlerini sürdürürler. Ayırma işlemi gerekiyorsa, Eylül-Ekim aylarında dikkatlice sökülerek çıkarılan bitkinin köklerindeki topraklar silkelenerek dökülür; sora yıkanarak sağlıksız kökler atılır. Bitki kolay kırılmayı önlemek için 1-2 saat güneşte bekletilir. Daha sonra her biri en az 3 göze sahip yumru kökler, gövdeyle birleşim yerinden keskin bir bıçakla kesilerek ayrılır. Eğer en az 3 göz içermiyorsa ertesi yıl çiçek vermez, ancak 2-3 yıla çiçek verirler. Ayrılan yumru köklere mantari hastalıklara karşı koruyucu bir fungusitle ilaçlama yapılır. Böylece dikime hazır hale getirilmiş olur.

Çelikle çoğaltım:
Sadece odunsu türlerde uygulanabilir. Yarı odunsu gövde çelikleri çiçeklenme zamanında veya sonbaharda alınır 2000-3000 ppm koklendirme hormonuna (IBA, NAA) hızlı daldırma yöntemi ile daldırılır ve köklendirme ortamına dikilir.

Doku Kültürü ile Çoğaltım:
Yüzey sterilizasyonu iyi yapılmaz ise çok fazla bulaşma görülmektedir. Çoğunlukla uyur gözlerden alınan büyüme dokusundan çoğaltılldıği gibi embriyo kültürü ve anter kültürüne de cevap vermektedir.

Aşı ile çoğaltım:
Bu yöntemde anaç olarak otsu kalem olarak odunsu şakayıklar kullanılmakta ve Eylül ayında kakma aşı yöntemi kullanılarak yapılmaktadır.

2. Torak İsteği ve Dikim
Şakayıklar için en ideal yetiştirme ortamı; derin, verimli, iyi drenajlı, yazın çabucak kurumayan, humusça zengin topraklardır. Kireçli topraklara tolerans göstermekle birlikte toprak pH'sı 6.5-7.5 arasında olmalıdır. Optimum çiçeklenme ve gelişme için nötr topraklar daha elverişlidir. Kesme çiçek için dikim yapılacak alan dikimden önce derin işlenmeli; bu durum kök gelişimini kolaylaştıracak ve çiçek kalitesine olumlu yönde etkileyecektir.
Şakayıklar çok yıllık bitkiler olduğu için plantasyon yapılan alanda 25 yıldan fazla yetiştiricilik yapılabilir. Bu nedenle yer seçimi ve toprak özellikleri iyi yetiştiricilikte en önemli unsurların başında gelir. Ayrıca dikim yapılacak tava ya da sırtların yükseltilmesi hastalık ve zararlılara karşı oldukça önemlidir. Toprak nemini muhafaza etmek için her yıl değiştirmek ve mantari hastalıklara karşı korumak şartıyla, çürümüş yaprak, talaş, turba yosunu gibi materyallerle 5-7 cm kalınlığında malçlama yapılmalıdır. Bu malçlar yazın sıcak günlerinde toprak nemini muhafaza edecek ancak mantari hastalıkları da teşvik edecektir. Bunun için koruyucu ilaçlama, temiz malç kullanımı ve sonbaharda malç kaldırılarak bitkinin gövde dip bölgesinin havalandırılması şarttır.
En ideal dikim zamanı Eylül başından Ekim ortasına kadardır. Öyle ki kış gelmeden dikildikleri yere alışmaları gerekmektedir. Eğer erken ilkbaharda ayırma işlemi ve dikim yapılırsa bitkiler o yıl çiçek açmaz, ancak ertesi yıl çiçek açabilirler. Dikimde en önemli husus, yumru kökün en üst gözü toprak yüzeyinden azami 5 cm derinliğe gelecek şekilde yüzeye yakın dikilmesidir. Derin dikim o yıl çiçek vermesine mani olmaktadır. Dikim saksıya yapılacaksa; saksı çapı en az 20 cm olmalıdır. Saksı dibine drenaj için çakıl konulmalı, bitki harcı ile dikim yapılmalı, dikimde köklere temas etmeyecek şekilde, her bir bitkiye birer tatlı kaşığı (10-6-4 oranında) kompoze gübre verilmelidir.
Kesme çiçekçilik plantasyonunda sıra üzeri 60-90 cm ve sıralar arası 100-120 cm olacak şekilde yaklaşık dekara 1000 adet bitki dikimi yapılır. 45 cm çapında en az 45 cm derinliğinde çukur açılır. Çünkü kökler 60 cm derinliğe kadar gelişebilir. Bu çukurun tabanına 10 cm kalınlığında kompost, çürümüş yaprak yada ağaç kabuğu, yanmış ahır gübresi gibi organik materyal konulmalıdır. Yarıya kadar bitki harcı doldurularak üzerine yumru kökler dikilir. Kesinlikle köklere temas etmeyecek şekilde 10-6-4 oranında kompoze gübre ilave edilir. Ayrıca süper fosfat veya kemik unu ilave edilmesi bitkiye yarar sağlayacaktır. Dikim tamamlandıktan sonra toprağın tümü nemlenecek şekilde bolca can suyu verilmelidir.

3. Sulama
İklim ve toprak şartlarına bağlı olarak sulama aralığı belirlenmelidir. Yağışın olmadığı veya yetersiz olduğu durumlarda haftada bir sulama yapılmalıdır. Sıcak yaz aylarında bu aralık daha da kısaltılmalıdır. Şakayık bitkisi kök bölgesinin serin ve nemli olmasından hoşlanır. Ancak drenaj iyi değilse kök çürüklüğü kaçınılmaz olacaktır. Sulamaya tohumlar olgunlaşıp, yapraklar sararıp dökülünceye kadar devam edilmelidir.

4. Gübreleme
Dikim ortamına gübre ilave edilmiş ise bitkiler 20-30 cm boya ulaştığında aksi halde hemen çıkışta (5-10 cm) , çiçeklenmeye engel olmayacak şekilde düşük azotlu 5-10-10 oranında kompoze gübre verilmeli, ancak kesinlikle gövdeye temas ettirilmemelidir. İkinci gübreleme de çiçek açtıktan hemen sonra 5-10-5 oranında yine kompoze gübre uygulanmalıdır. Bu gübreleme, ertesi yılın mahsulüne olumlu etki yapacak ve yumru köklerin iyi gelişmesini sağlayacaktır.

5. Sıcaklık ve Işık
Şakayıklar, optimum gelişimlerini sürdürebilmek için minimum sıcaklığın -6 C0 ye kadar düştüğü kış soğuklarına ihtiyaç duyarlar. Saksıda yetiştirilen şakayıkların soğuklama ihtiyacını karşılamak amacıyla minimum sıcaklık -6 C0 ye düşüyorsa kışın dış şartlarda bırakılmalı; şayet dış ortam yeterince soğuk olmuyorsa bitki sökülüp yumru kökler, 6 hafta süreyle soğuk hava deposu veya buzdolabına konulmalıdır.
6. Preparasyon (Erken Çiçek Açmaya Zorlama)
Soğukta bekletme ve zorlamanın erken çiçek açtırmak mümkündür. +4 oC’ de 3 ay bekletilen bitkiler diğer bitkilere oranla yaklaşık 1 ay erken çiçek açmaktadır. Bu durum türlere göre farklılık göstermekle beraber; şakayık türlerinin hemen hemen hepsi (odunsu türler dahil) preparasyona cevap verdiği söylenebilir. Soğuklama ve serada zorlama ile Türkiye florasında yayılış gösterenPaeonia kesrouanensis 5 Şubat’ta bunu takiben P. turcica 28 Şubat’ta çiçek açmaya başlamıştır. Bu türleri sırasıyla P. daurica, P. mascula, P tenuifolia ve P. peregrina türleri izlemiştir. Suni soğuklamanın etkisi hem serada hem de açık alanda gözlemlenmiştir.

7. Tomurcuk alma
Bazı kesme şakayık türleri tepe tomurcuğunun alt tarafındaki yaprak koltuklarından yan tomurcuklar verirler. İstenen tek sapta tek çiçektir; o nedenle yan tomurcuklar el ile koparılmalı ve en tepedeki tek tomurcuk bırakılmalıdır. Bazen sprey tip çiçekler istenmekte bunu elde etmek için ise tepe tomurcuğu koparılır ve diğer yan tomurcuklardan kuvvetli olan bir kaçı bırakılır. Tomurcuk alma işlemine yan tomurcuklar görülür görülmez başlanmalı aksi halde büyüyen yan tomurduklar hem tepe tomurcuğunun kalitesini düşürmekte hem de koparılırken yaralanmalara sebep olmaktadır.
8. Hereğe alma veya bağlama
Bitki boyu uzun, çiçek yarı katmerli veya katmerli ise yağmur, kar ve rüzgarlardan zarar göreceği için bitkiye destekleme yapılmalıdır. Kesme çiçekçilikte kasımpatı da olduğu gibi ağ örülmelidir. Saksı ve bahçe yetiştiriciliğinde ise her bitkiye bir herek dikilerek, gövde iple hereğe birkaç yerinden bağlanmalı veya hususi tek bitki kafesleri kullanılmalıdır.

9. Verimli Çiçek Üretimi
Fide dikimden 3 yıl sonraya çiçek kesimi planlanabilir. Bu süreçte bitkinin daha iyi büyüyebilmesi için çiek tomurcukları koparılabilir. Olgun büyüklükteki bir şakayık bitkisinden 20-30 sap çiçek kesilebilir. 15 yaşını aşan şakayıklar 35-50 adet sürgün verebilir. Bu sürgünlerin kuvvetli olmayan tomurcukları alınmalıdır. Ayrıca bu büyüklüğe ulaşmış bitkiler artık 3-5 içerecek şekilde bölünmelidir.

10. Çiçek Kesimi
5. yıldan sonra optimum düzeyde çiçek kesimi yapılabilir ve 25 yıldan fazla aynı bitkilerle kesme çiçekçilik yapılabilir. Hasat sezonunun uzunluğu bahar mevsiminin sıcaklığına bağlıdır; sıcak geçen baharlarda çiçek kesimi kısa sürede yapılması gerekmektedir. Bu süre 2-12 gün arasıda değişir. Çiçek kesiminde ilk adım gelişme devrelerini iyi bilmektir.
Şu ilkeler takip edilebilir:
• Şakayıklar tomurcuk aşamasındayken kesilmelidir.
• Çiçek sapı boyu en az 30 cm olmalıdır. Aranjmanlar için kesilen çiçek sap uzunlukları en az 50-60 cm olmalıdır.
• Yeşil çanak yaprak açılıp petal rengi ortaya çıktığında çiçek kesimi yapılır.
• Tomurcuk seyreltme yapılmasına ve sprey tipi olmasına, çeşitlere bağlı olarak çiçek tomurcuk çapı 3-10 cm’ye ulaştığında çiçek kesimi yapılır.
• Genellikle, kırmızı tomurcuklar pembe ve beyaz tomurcuklara nazaran daha yumuşaktırlar.
• Çiçek kesimi günün en soğuk/serin zamanında (sabah erken veya günün geç saatleri) ve bitkilerin çiçeklerin çiğden-nemden ari olduklarında yapılmalıdır.
• Sıcaklığa bağlı olmakla beraber günde üç ayrı zamanda hasat yapılabilir. 27oC ‘de çiçek gelişimine devam eder; hızlı kesim yapılmazsa çiçekler hasar görecektir.
• Çiçek kesim malzemesi ve kaplar iyice temizlenmeli dezenfekte edilmelidir.
• Çiçek sapının alttan 1-3 yaprak koparılmalı.
•Sap kesimi minimum bir yaprağın üzerinden yapılır.
• Taze kesilmiş çiçekler hemen suya konulmamalı çiçeklerin kavrulmasına veya erken açmasına sebep olabilir. O nedenle en az 20 dakika bekletildikten sonra suya konularak su çektirlmelidir. Bu bekleme süresi seralarda ve sıcak günlerde 1 saati geçmemelidir.
• Dezenfekte edilmiş kaplara konulan temiz suyun içinde çiçekler 1-2 saat süreyle su çektirilir. Ortam sıcaklığı 2-4 oC civarında olmalıdır.
• Sudan çıkarılan çiçekler kurumaları için boylama masalarına serilir.


11. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele
Zararlılar: Şakayıklara büyüme başlangıcında koruma amaçlı ilaçlama yapılabilir. Şakayık zararlılarının en yaygını tripslerdir. Ancak gözle görülmeyecek kadar küçük oldukları için pek ön plana çıkmazlar. Yaprak ve çiçek dokusunda çok miktarda bulunursa gümüşi lekeler görülür. Bir diğer şakayık zararlısı Gül Mayıs böceğidir. Bu böcek kolayca görülebilir ve teşhis edilebilir.
Onlar sarımsı kahverengi vücut ve kırmızımsı kahverengi baş ve toraksları ile tanınırlar. Onlar Haziran sonuna doğru topraktan çıkar ve şakayıkların pek çok kısmı ile beslenirler. Çiftleştikten sonra toprağa yumurtalarını koyarlar; larvalar toprakta beslenir ve büyür. Larvalarının ekonomik önemde zararlı olduğu literatürlerde bildirilmemiştir. Zararlıların kontrol edilmesi için; her ikisine karşı acephate (Orthene), carbaryl (Sevin) veya malathion kullanılabilir. Diğer yandan şakayık çiçek tomurdukları tatlı balımsı bir madde salgılar ve bu madde de karıncaları cezbeder, onlar bu maddeyi günün belli saatlerinde gelip yedikten sonra giderler.
Hastalıklar: Son derece karışık yapılı ve hassas olan şakayıklar, mantari hastalıklara da aşırı duyarlıdır. Bu hastalıkların başında Botritis ve Fusaryumların sebep olduğu hastalıklar gelmektedir. Eğer bitki soluyor ve gövdesi kahverengileşiyorsa, bu durum toprak nemli olduğu müddetçe devam edecek ve gövdede gri küflenmeler başlayacaktır. Mücadelede en iyi metot, bitkilerin bulaşık kısmı toprak altıda dahil olmak üzere kesilerek ortamdan uzaklaştırılması ve diğer bitkiler kimyasal bir fungusitle ilaçlanmasıdır. Bu hastalıkları önlemek için dikimde temiz ve yüksek kaliteli fidanlar kullanılmalı ve dikim öncesi ilaçlama muhakkak yapılmalıdır. Dikim yastığı bir miktar yükseltilmeli ve muhakkak damlama sulama kullanılmalıdır. Ayrıca sonbaharda kuru bitki gövdeleri 5-7 cm yükseklikten kesilir ve toprak yüzeyinden malç kaldırılarak ortamdan uzaklaştırılır. Böylece hastalık - zararlılarla bulaşık materyaller yok edilmiş ve bitki dipleri iyice havalanmış olur. Diğer yandan mantari hastalıklara karşı koruma amaçlı rutin fungusitler belirli bir program dahilinde kullanılmalıdır.
Şakayık Hastalıkları ve Kontrolü

Yaprak Lekeleri ve Hastalıklar Belirtiler Kontrolü
Botrytis spp.
 Sürgünlerin ani solması. Kahverengi veya siyah kök sürgün sapı toprak altı kısımında görülebilir. Grimsi mantar gelişimi toprak yüzeyinin üstüne kadar gelişir.
Bulaşma;
Çiçekler kahverengiye dönüşür ve yapraklarda geniş düzensiz kahverengi lekeler büyür. Mantarların artması aynı zamanda bulaşık bitki kısımlarından gelişir.		 Mancozeb uygulama, erken ilkbaharda yaprak ve toprağa bakırlı ilaç uygulanması; 7-14 gün arayla tekrarlanması gerekmektedir.
Uygulama arlıkları hava nemi arttıkça azaltılmalıdır.
Pytophtora cactorum
 Bulaşık çiçek sapları, yapraklar, çiçekler ve tomurcuklar kayışımsı ve kahverengidir. Siyah çürükler saplarda görülür ve onların yıkılmasına sebep ulur. Mancozep ile kontrol edilir.Botrytis kontrolü aynı zamandaPhtophtora ya karşı korunmayada yardımcı olacaktır.
Cladosporium spp.
 Kızamık gibi kırmızı benekler. Yapraklarda küçük, koyu kırmızı dairesel benekler görülür. Benekler leke şeklinde yaprak alt yüzeyinde koyu mor bileşik haldedir. Mancozep ile kontrol edilir.Botrytis kontrolü aynı zamanda diğer yaprak lekesi hastalıklarını da kontrol edecektir.
Diğer Yaprak Lekeleri
Alternaria sp.
Phyllosticta spp.
Septoria paeoniae		 Mancozep ile kontrol edilir.Botrytis kontrolü aynı zamanda diğer yaprak lekesi hastalıklarını da kontrol edecektir.
Çürüklük ve Solgunluklar
Verticillium albo-atrum
 Solsgunluk; Çiçeklenme periyodunda yaprak ve sürgünler solabilir, sağlam olduğu halde sürgünler toprak yüzeyine yatabilir. Rengi değişmiş içsel damarlar düşen sapdagörülebilir. Bulaşık bitkilerin büyümesini durdurabilir vaya öldürebilir. Bulaşık bitkiler sökülüp uzaklaştırılır. Bu mantar toprakla taşınır. Öyleki aynı alana yeniden dikilen bitkide bu hastalığın gelişmesi ile sonuçlanabilir.
Diğer Kök çürüklüğü ve Solgunluklar
Fusarium sp.
Rhizoctonia solani
Schlerotinia schlerotiorum
Thielaviopsis basicola
 Birkaçtane toprak kökenli fungus şakayığın taçlarına ve köklerine zarar verebilir. Gelişmesi engellenmiş bitkilerde görülür. Kökler ve taçlarda kahverengi ve siyah doku bozuklukları görülebilir.
 Kültürel işlemler sırasında kökler ve taçlarda mekanik hasarlanmadan sakınılmalıdır. Toprakdrenajı iyi yapılmalıdır. Gübreleme ve sulama damlama ile yapılmalı, bitkiler kuvvetli tutulmalıdır.
Nematodlar
Meloidogyne spp.
Rotylenchus buxophilus		 Bitkilerin büyümesi durur, ince zayıf gelişir ve çiçeklenemez. Köklerde çok sayıda küçük urlar oluşur. Nematodlu topraklara bitki dikiminden sakınılmalı; dikimden önce fumigasyon yapılmalıdır.
Virus
Şakayık halkalı leke virusu Yeşilimsi sarı ortak merkezli bantlar, ara sıra küçük, çürüyen lekeler. Ciddi bir problem değildir.
Bulaşık bitkiler yaramaz, Virüs belirtisi görülen bitkiler bölünmez. Kimyasal yolla mücadele edilmez.

12. Hasat Sonrası Teknolojisi
• Çiçek sap boyu ve çiçek büyüklüğüne göre sınıflandırılır.
• Pazar isteğine bağlı olarak 5 -10 veya 20 adet çiçek paket lastiği kullanılarak demet yapılır.
• Saplar mumlu çiçek kağıtları, şeffaf kağıtlar veya iki kat gazete kağıdı ile sarılır.
• Soğukta depolama 0-2oC’de yatay depolama en iyi sonuç verir; 4 haftaya kadar bekletilebilir.
• Eğer çiçek demetleri buzdolabında saklanacaksa temiz plastik ile (streç kullanılabilir) sıkıca bağlandıktan sonra konulmalıdır. Çünkü buzdolabı nemini çeker ve kurutur. Buzdolabında 4oC’de depolama ömrü kısalacaktır.
•Çiçek demetleri istenen çiçek açma zamanından 8 saat önce depolamadan çıkarılmalıdır.
• Çiçek demetleri oda sıcaklığında çiçek koruyuculu su ile vazoya konulur.
• Vazo ömrü tomurcuklar açtıktan sonra çeşide ve koruyucu madde kullanımına bağlı olarak 21oC’de 5-10 gündür.

13. Çiçek Kurutma
Şakayık çiçek ve tomurcuklarının her ikiside kurutularak çok güzel şekil ve renkte tutulabilir. Uygun devrede kurutma yapılmalı aksi taktirde tomurcuk gelişimi devam etmektedir. Şakayık kurutmada çeşitli metodlar kullanılmaktadır. Dondurarak kurutma en kolay yöntemdir. Diğer yöntemlerde ise baş aşağı asılarak kurutulur. Katmerli şakayıklar ve tomurcukları demet halinde asılarak kurutulabilir. Asılan demetler karanlık odada 10oC’de ve %50-60 nemde tutulmalıdır. Katmerliler bu yöntemle yalnız bir kısmı açılınca, yalın ve yarı katmerliler açılınca kurutulur. Kurutma için çiçekler uygun dönemde kesilir ve yüzlek kaplara konulur ve seçilen beyz iri taneli mısır unu, kum, boraks, silis jeli veya özel formüle edilmiş ürünler kullanılır. 5-7 cm derinliğindeki kaba konulan solüsyona çiçek saplarının 1-2 cm si konulur.
14. Şakayığın Tıbbi Kullanımı
Uzakdoğu’da 4000 yıldan beri kültürü yapılan şakayığın, tıbbi amaçla özellikle kökleri ve tohumları kullanılır. Çok eski çağlardan beri şakayık, birçok batıl inançla ilişkilendirilmiş; kutsal olduğuna dahi inanılmıştır. Öyle ki Ay ışığını ondan aldığına, çobanları ve sürüleri koruduğuna, kötü ruhları uzaklaştırdığına inanılmıştır. Diğer yandan Uzakdoğu’da kökleri ve özellikle tohumları büyücülükte de kullanılmıştır.
Ayrıca Truva Savaşları sırasında kullanıldığı ve bilimsel adını o zaman aldığı bilinmektedir.