G D O Nedir?


Bir canlýnýn gen diziliminin deðiþtirilmesi ya da ona kendi doðasýnda bulunmayan bambaþka bir karakter kazandýrýlmasý yoluyla elde edilen canlý organizmalara “Genetiði Deðiþtirilmiþ Organizmalar”, kýsaca GDO adý veriliyor.
Bir canlýdan diðerine gen aktarýmý, bir çeþit kesme,yapýþtýrma ve çoðaltma iþlemi olup, genetik mühendisleri tarafýndan uygulanýyor. Aktarýlacak gen önce bulunduðu canlýnýn DNA sýndan kesilerek çýkarýlýyor.Sonra vektör adý verilen taþýyýcý virüs ile bu gen DNA molekülüne yapýþtýrýlýyor.
Frankeþtayn Gýda olarak da nitelenen GDO’lar bugün kolera bakterisi geni taþýyan yonca, akrep geni taþýyan pamuk, tavuk genli patates,balýk genli domates gibi gýdalar þeklinde karþýmýza çýkýyor.
Ýnsanlýk bugün doðal çeþitliliðe zarar vererek tür zenginliðinin yok olmasýna yol açan GDO larýn çeþitli yollardan yayýlarak yeni Frankeþtaynlar yaratma tehlikesiyle karþý karþýya.
Canlýlar üzerinde yapýlan bu deðiþiklikler; canlý saðlýðý,biyolojik çeþitlilik,ekolojik dengenin bozulmasý,ekonomik baðýmlýlýk,canlýlarý n yaþam hakkýnýn elinden alýnmasý ve canlýlar üzerinde mülkiyet hakký tanýnmasý açýsýndan önemli tehdit ve riskler taþýmaktadýr.
Yaþam bütündür ve canlý organizmalar (maikroorganizmalar ,bitkiler, hayvanlar ve insanlar), milyonlarca yýl boyunca bu güne geldiler.
Ýnsanlýðýn da yaþamsal ihtiyaçlarýnýn kaynaðý olan bu zenginlik, dengeli bir alýþ-veriþ ve ekolojik bütünün her bir unsuru (tüm canlýlar, toprak,su,güneþ,ay,hava vs.) ile etkileþim içinde geliþerek çeþitlendi.
Bu deðiþim, doðal olmayan yollarla ,sadece belli noktalarda hýzlandýrýlsa ne olur?

GDOlarýn Tehdit ve Riskleri
1.Biyolojik Çeþitlilik, Tarýmsal Biyoçeþitlilik ve Doðal Dengeye Etkileri
Yerel türler tehdit altýnda.Yaþam bir bütündür ve gen halkalarýndaki en küçük bir deðiþiklik beslenme zinciri yoluyla bütündeki diðer parçalarý da etkiler.
Sonuçta insan, hayvan,bitki, mikroorganizmala rda yapýlan herbir deðiþiklik bütünün bir diðer parçasý olan tarýmsal biyoçeþitliliði, yani saðlýklý beslenmenin temeli olan gýda çeþitliliðine etkileyecektir.
Hastalýk ve diðer zararlýlara karþý dayanýklý olmasý için genleriyle oynanmýþ bir buðday türünün belki verimi yüksektir ama, bir hastalýk ya da zararlý sayesinde o türün yok olmasý ve dünyada artýk baþka bir buðday yetiþtirilmediði için buðday ýrkýnýn tamamen ortadan kalkmasý gibi bir felaketi beraberinde getirebilir.
Modern tarým yüzünden zaten çeþitliler çok azlmýþ durumdadýr.Asya’da mevcut 140 bin çeþitten sadece 6 sý ekili topraklarýn %70 ini kaplýyor. Azalan çeþitler ise tamamen GDO tehdidi altýndadýr. Çünkü GDO larýn aktarýlmýþ genleri çevresinde geleneksel yöntemle üretilmiþ ürünlere geçebilmektedir. Arýlar, kuþlar, böceklerve rüzgar gibi tozlaþmayý saðlayan etkenler GDO lu polenleri komþu tarlaya taþýyor ve oradaki üründe de genetik deðiþikliðe yol açýyor. “GEN KAÇIÞI” adý verilen bu bulaþma sonucu yaþamýn sürdürülebilirliði açýsýndan büyük önem taþýyan bitkiler tek tipleþmekte ve doðal çeþitlilik azalmaktadýr. Milyonlarca yýlda oluþan türler 5-10 senede yok olmaktadýr.
Birkez gen aktarýmý baþlatýlýnca genetiði deðiþmiþ ürünün, genetiði deðiþmemiþ
ürünlere bulaþmasý -ileriki nesillere de aktarýlacaðýndan- önlenemez hale gelmektedir.
Yararlý böcekler yok oluyor. Zararlý böceklere karþý dayanýklý olmalarýný saðlamak için bazý bitkilere aktarýlan toksin (zehir ) karakterli genler o böcekleri yiyen yararlý böcek türlerinin de yok olmasýna neden oluyor.
Ayrýca yabani ot ilacýna dayanýklý genler aktarýlmýþ bir ürünün yetiþtiði tarlaya ertesi yýl farklý bir ürün ekildiðinde, tarlada kalan geçen yýlýn GDO lu ürünü yeni ürün için yabancý ottur. Ancak eski GDO lu yabani otlara dayanýklý olduðundan çiftçi için büyük sorun yaratýyor ve yeni ürüne þans tanýmýyor, onunla mücadele etmek imkansýzlaþýyor.
(Yabancý otlara doðru gen kaçýþý nýn kolza ve pancarda belirginleþmesi Fransa Tarýmsal Araþtýrmalar Ulusal Enstitüsü’nün (INRA) yabani otlara dayanýklý tüm kolza varyetelerini stoktan çýkarmasýna neden oldu.)

GDO lu bitkiler yüksek allerji riski taþýyor. Allerjenler, genetik mühendisliði yoluyla bireylerin güvenli olduðunu düþündükleri için tüketmekte sakýnca görmedikleri besinlere de aktarýlabiliyor. Bu durumda birey allerjeni taþýdýðýný bilmediði besini tüketerek kendini riske atabiliyor.
(11 Aralýk 2003′te Rusya’da bir gurup bilim adamý son üç yýl içerisinde allerji belirtisi gösteren hastalarýn sayýsýnda 3 kat artýþ olduðunu ve bunun altýnda yatan nedenin Genetiði Deðiþmiþ Ürünler’in (GDÜ) tüketimi olabileceðini açýkladýlar.-Traavik ve Smith, 2004)

Toksik (zehirleyici ) Etkiler
Araþtýrmalar GDO lu patateslerin fareler için toksik etki yaptýðýný, baðýþýklýk sisteminde bozukluklar, viral enfeksiyonlar gibi birçok etkileri olduðunu ortaya koyuyor.

(1980 lerin sonunda bir Japon firmasý triptofan adlý bir aminoasidi bir bakteriye ürettirerek bbesin takviyesi olarak ABD de satýþa sundu.Aylar içinde ürünü kullanan kiþilerde sinir sistemini etkileyen, kas aðrýlarý ve kandaki bazý hücrelerin sayýsýnda artýþ ile seyreden eozinofili-miyalji sendromu ortaya çýktý. Bu sorunlarý yaþayan 155 kiþþide kalýcý hasar meydana geldi,37 hasta yaþamýný yitirdi.Mayeno ve Gleich,1994 . Yapýlan incelemne sonucu genetiði deðiþtirilmiþ bakterideki artmýþ triptofan üretiminin toksik bir yan ürün oluþumuna yol açtýðý ve sendromun toksik madde nedeniyle ortaya çýktýðý anlaþýldý.)

Saðlýksýz Hayvanlar ve Hayvansal Ürünler
Örneðin süt verimini arttýrmak için ineklere GDÜ lü ürünler veriliyor. Bu hayvanlarýn saðlýklarý bozuluyor.Meme enfeksiyonlarý , rahim, sindirim sistemi bozukluklarý, yumurtalýk kistleri görülüyor. Gebelik oraný düþüyor.Antibiyotik kullanma sýklýðý artýyor.
Bilim insanlarý ayrýca iki tür potansiyel tehlikeye dikkati çekiyor; durgun virüsleri yeniden harekete geçmesi ve virüsler arasýnda yeni bulaþýcý diziler oluþturabilecek kombinasyonlar!…
Saðlýksýz Beslenme ve Yol Açtýðý Sorunlar
Sadece verimli ve dayanýklý birkaç ürün yetþtirilmesine yol açan GDO larýn yarattýðý en büüyk tehlikelerden biri de gen çeþitliliðinin yok olmasýyla birlikte insanlarý tek tip gýda almak zorunda býrakýyor olmasý.
Tek tip gýdalar insanlarýn saðlýklý ve dengeli beslenmesini engelleyecek. Bu durumda tek tip beslenmeye mecbur kalacak olan yoksullar saðlýðýný yitriyor, maddi imkaný iyi olanlarýn da gýda takviyeleri, tedavi yöntem ve ilaçlarýna büyük miktarda para harcamasý gerekiyor.

Ekonomiye ve Üretime Katkýsý
Yaþam patentlenemez ! GDO lar ekonomik baðýmlýlýk ve canlýlarýn yaþam hakkýnýn ellerinden alýnmasý ve canlýlar üzerinde mülkiyet hakký tanýnmasý açýsýndan önemli tehdit ve riskler taþýyor.
GDÜ lerin ekonomik olarak getirdiði en büyük sakýncalardan biri bu ürünlerin patent hakkýnýn tüm dünyada birkaç çok uluslu þirketin elinde olmasý.Bu çalýþmalarý yapan þirketler en büyük kazançlarýný patent bedeli tahsil ederek saðlýyorlar.Çiftçi terminatör genlerle kýsýrlaþtýrýlan tohumlarý heryýl yeniden almak zorunda kalýyor. Bu da çiftçiyi çok uluslu tohum üreticisi þirketlere baðýmlý kýlýyor.
Dünyanýn önde gelen GDO üreticisi firmalardan tohum alan çiftçilerin ürünlerinin verdiði yeni tohumlarý tarlalarýna ekme haklarý yok. Üretici firmalar bu tohumlarýn korsanlýðýný yapanlarýn önüne geçmek için komþu ispiyonu gibi en basit yollardan dedektif tutmaya kadar her yola baþvuruyorlar. Bu güne kadar 100 çiftçi mahkeme sürecinden kurtulmak için ürünlerini yaktý, üretici firmaya tazminat ödedi ve banka hesaplarý incelemeye alýndý.

HANGÝ ÜRÜNLER GDO LU OLABÝLÝR?
Pek çok GDO lu ürün var;
Mýsýr, patates, domates, pirinç, soya, buðday, kabak, balkabaðý, ayçiçeði, yer fýstýðý, bazý balýk türleri, kolza, kasava, papaya.
Bunlarýn dýþýnda çalýþmalarýn devam ettiði ürünler var;
Muz, ahududu, çilke, kiraz,ananas, biber, kavun, karpuz, kanola.

Üretimi sýrasýnda GDO kullanýlmýþ pek çok ürün var,
Mýsýr ve soya genleri ile oynanan ürünlerde ilk sýrayý aldýklarýnda bu bitkilerden üretilen yan ürünlerin de GDO lu olma riski var.

*Mýsýr ve soyadan üretilen yað, un, niþasta,glikoz þurubu, sakkaroz, fruktoz içeren gýdalar günlük tüketim maddeleri arasýnda yer alýyor. Örneðin,;
Bisküvi, kraker, kaplamalý çerezler,pudingler, bitkisel yaðlar,bebek mamalarý, þekerlemeler, çikolata ve gofretler,hazý r çorbalar,mýsýr ve soyayý yem olarak tüketen tavuk ve benzeri hayvansal gýdalar ile pamuk GDO lu olma riski taþýyor.
* Sadece mýsýrdan üretilen ve çeþitli gýdalarda bileþen veya katký maddesi olarak kullanýlan yan ürün sayýsý 700′ü, soyadan üretilen türevlerinin sayýsý ise 900′ü buluyor. Yani bu yan ürünleri içeriðinde kullanan her bir iþlenmiþ ürünün GDO’lu olma riski bulunuyor.
Türkiye’de Denetim Yok!
GDO lu tohum yasaklanmýþ olsa da bu tip ürünlerin ithalatýnýn kontrolü yok ve giriþler sadece beyana dayalý…
Gen aktarýlmýþ ürün yetþtiriciliði yasak, Bakanlýk kontrollü olarak bazý sahalarda GDO lu bitki yetiþtiriciliði yapýyor.

GDO içeren ürünlerin Türkiye’ye ithali serbest.
Türkiye’de GDO içeren ürünleri satýlma riski çok yüksek. Çünkü bu konuda yasal düzenleme yok. Riski en yüksek olan ürünler içeriðinde mýsýr ve soyadan elde edilen yan ürünleri içerenler. Çünkü Türkiye mýsýr ve soya ithalatýnýn büyük bölümünü, en büyük GDO lu mýsýr ve soya üreticileri olan ABD ve Arjantin’den alýyor.

GIDA SEÇÝMÝNDE NELERE DÝKKAT ETMELÝ?
Ürünleri dýþ görünüþünden anlamaya imkan yok.Bu nedenle riski azaltmak gerek.
Yukarýdaki “Hangi ürün GDO lu olabilir ?” bölümünü iyi okuyun. Böylece risk gruplarýný tespit edersiniz.

Organik ürünler yemeye dikkat edin.Bu ürünlerin üretiminde ekolojik sertifikalý tohumluk kullanýlýr. Her organik veya ekolojik denen üðrüne itibar etmeyin.Mutlaka sertifikasýný görmek isteyin. Alýþveriþ yaptýðýnýz marketlerde organik ürün talep edin.
Gýdalarý mevsiminde tüketin. Mevsimi dýþýnda yetiþtirilen sebze ve meyveler için doðal olmayan zorlama yöntemler kullanýlmaktadý r. Doðal yöntemlerin kullanýlmadýðý seralarda çok fazla tarým ilacý kullanýldýðýný da unutmayýn.
Gýdalarýnýzý yerel olanlardan seçin.ABD veya Arjantin gibi dünyada en çok GDo üreten ülkelerden gelen ürünlerin GDO lu olma riski yüksek. Ülkemizde üretilee ve kaynaðýný bildiðimiz ürünler tüketerek yerel çeþitlerin korunmasýna da katkýdabulunun. Ayrýca dünyanýn farklý bölgelerinden gelen ürünlerin ulaþtýrýlmasý için harcanan yakýtýn yarattýðý kirliliði unutmayýn.