Törenlerde geceleri yakýlarak havaya uçurulan, renkli ýþýklar saçan fiþek. Kökeni Eski Çin’e dayanan havaî fiþekler ya kývýlcým saçarak patlarlar ya da bulunduklarý yerde yanarlar. En yaygýn kullanýlan türü, roket biçimindeki havaî fiþeklerdir.

Havaî fiþeklerde, ses, duman ve garip þekiller ya da bunlarýn kombinasyonlarýný ortaya çýkaran malzemeler bulunur. Bu pek çok fiziksel ve kimyasal sürecin bir ürünüdür. Örneðin patlayýcýyla havaya fýrlatýlma aslýnda kimyasal enerjinin kinetik enerjiye dönüþümüdür. Havaî fiþeðin patlamasý da yine kimyasal enerjinin ýþýða ve sese dönüþmesidir. Simetrik þekillerdeki desenlerse aslýnda momentumun korunumunun bir sonucudur. Yerçekimi de havaya fýrlatýlan fiþeklerin ters bir parabol biçiminde yörünge çizmelerine neden olur.

Ýçerdiði malzemeleri beceriyle bir araya getirip, bunlarý bir havaî fiþek gösterisine dönüþtürecek biçimde paketlemek, Avrupa’ya gelmeden yüzyýllar önce ilk olarak Çin’de yapýlmýþtý. Çinliler 6. yüzyýlda, bir potasyum nitrat karýþýmý olan barutla savaþ roketleri ve patlayýcýlar yapmýþlardý. Bu beceri daha sonra 7. yüzyýlda Arabistan’a kadar yayýlmýþtý. Tarihçilere göre, Çin roketleri ve barutun Avrupa’da tanýnmasý 13. yüzyýlda Moðollar tarafýndan olmuþtu.

Avrupa’da barut kullanýmýna iliþkin ilk kayýtlar 1258 yýlýna rastlýyor. Rönesansta, Ýtalya ve Almanya’da bununla ilgili kimi kayýtlara rastlanmýþtýr. 1800′den sonra barut, yerini potasyum klorat ya da perklorata býrakmýþ; bugün de havaî fiþeðin temel yapýtaþýný bu karýþým oluþturuyor.


alýntý