Sistem Ayarlarý


Windows'ta kullanýlan Denetim Masasý'nýn Ubuntu'daki karþýlýðý Sistem Ayarlarý'dýr. Dil ve eriþebilirlik ayarlarý, kullanýcý hesaplarý, fare/klavye gibi donanýmlarýn ayarlanmasý, görünüm özelliklerinin deðiþtirilmesi gibi aklýnýza gelebilecek her türlü ayarlama iþlemleri buradaki seçenekler üzerinden gerçekleþtirilmektedir. Sistem Ayarlarý'ný açmak için sað üst köþedeki düðme içindeki Sistem Ayarlarý seçeneðini kullanabilirsiniz ya da önatýnmý olarak baþlatýcý çubuk üzerinde bulunan Sistem Ayarlarý simgesine týklayabilirsiniz.
Ayrýca Unity masaüstü ortamýný daha esnek bir þekilde özelleþtirmek için Unity Tweak Toolaracýný kurup kullanabilirsiniz.
Güvenlik

Ubuntu hem temel masaüstü kullanýcýlarý için hem de sistem yöneticileri için son derece güvenli bir ortam sunmaktadýr. Ubuntu'ya sonradan yüklenilebilecek binlerce program, Ubuntu'nun kendi Ýnternet depolarýnda tutulur. Böylece kullanýcýlar Ýnternet'teki herhangi bir siteden, bilimeyen bir kaynaktan yazýlým indirmek zorunda kalmazlar. Böylece sisteme zarar verebilecek hasarlý ya da kötü niyetli yazýlýmlarýn kurulmasýnýn önüne geçilmektedir. Günümüzde Microsoft Windows'un da benzer bir sistemi kurabilmek için çalýþmalar yaptýðý bilinmektedir.
Ubuntu ve beraberindeki yazýlýmlar açýk kaynak kodludur. Açýk kaynak yapýsý sayesinde güvenlik açýklarý kolayca tespit edilerek kýsa sürede onarýlabilmektedir.
Virüsler

Ubuntu, Linux tabanlý bir iþletim sistemidir. Zararlý yazýlýmlarýn UNIX ve Linux sistemlerin mimarisinden kaynaklanan nedenlere sistemler arasýnda yayýlmasý bir hayli zor olmakla birlikte imkansýz deðildir. Ayrýca Linux'ta kullanýcýlarýn kurmak istikleri programlarý herhangi bir web sitesinden deðil doðrudan daðýtýmýn resmi paket depolarý üzerinden (Ubuntu Software arayüzü gibi) temin etmesi de bu saðlam yapýyý desteklemektedir. Linux, genel olarak diðer iþletim sistemlerine nazaran oldukça güvenli bir sistemdir, bu yüzden günümüzde dünya genelinde sunucu sistemlerde en çok tercih edilen iþletim sistemi Linux'tur.
Masaüstü ya da sunucu Linux sistemler üzerinde kullanýlabilecek çeþitli bazý anti-virüs programlarý bulunabilir (örneðin ClamAV gibi). Ancak bu antivirüs yazýlýmlarý, Linux virüslerine yönelik deðil Windows virüslerini tespit edip temizlemeye yöneliktir. Windows virüsleri Linux sistemlerde çalýþamazlar ve sisteme herhangi bir zarar veremezler. Bu antivirüs yazýlýmlarýna özellikle, e-posta sunucusu ya da dosya sunucusu olarak kullanýlan Linux sistemlerde ihtiyaç duyulmaktadýr.

Güvenlik duvarý

Ubuntu'da varsayýlan olarak Ýnternet portlarý kapalý olduðundan kullanýcýlar genellikle bir güvenlik duvarýna ihtiyaç duyulmasalar da çeþitli gereksinimlerden dolayý Ubuntu ile birlikte UFW güvenlik duvarý aracý yüklü gelmektedir. Güvenlik duvarýný bir arayüz üzerinden yönetebilmek için Ubuntu Software arayüzü aracýlýðýyla gufw paketini kurup kullanabilirsiniz.

Eriþim haklarý

Ubuntu, diðer Linux daðýtýmlarý gibi UNIX sisteminin kullanýcý yetkilendirme standartlarýný kullanýr, bu standartlar sayesinde büyük sunuculardaki yüksek güvenlik özellikleri masaüstü Linux sistemler için de sýradan bir özellik olur. Linux sistemi, esinlendiði Unix gibi çok kullanýcýlý bir sistem olarak geliþtirilmiþtir. Bir Linux sistemi, ayný anda yüzlerce kullanýcý tarafýndan kullanýlabilir ve bu kullanýcýlarýn hiçbirisi bir diðerinin belge ve ayarlarýna ulaþamadýðý gibi hiçbir sistem kaynaðýna da izinsiz eriþemez. Masaüstü Linux sistemler her ne kadar bu kadar çok kullanýcýyý hedeflemiyor ve bu imkanlarý pek kullanmýyor olsa da güvenlik açýsýndan bu eriþim güvenlik politikasý aynen uygulanmaktadýr.
Linux sistemlerde tüm yetkilere sahip bir yönetici hesabý bulunur ve bu hesabýn kullanýcý adý "root"'dur. Root hesabý, Windows'taki sistem yöneticisi olan Administrator hesabýna benzetilebilir. Ancak aralarýndaki yetkilendirme sistemi farklý olduðundan root kullanýcýsý ile diðer kullanýcýlar arasýndaki yetki farký Windows'dakinden daha büyüktür. Ubuntu'da yetkili kullanýcý haklarý elde etmek için oturumun (root) olarak açýlmasýna gerek yoktur. Zaten root olarak oturumun açýlmasý, bazý sakýncalar barýndýrýyor olmasý nedeniyle varsayýlan olarak engellenmiþtir. Yetkili kullanýcý haklarý gerektiren bir iþlemi yapmak istediðinizde (örneðin bir yazýlým kurmak istediðinizde), size yetkili kullanýcý þifresini soran bir pencere ile karþýlaþýrsýnýz. Bu pencerede yetkili kullanýcý þifresini girerek geçici olarak root yetkisi almýþ olursunuz.
Dosya dizin hiyerarþisi

Windows sistemlerde, her bir veri depolama aygýtýnýn kendi kök dizinleri vardýr (C, D dizinleri gibi), UNIX ve Linux sistemlerde ise tek bir kök dizin vardýr. Ubuntu gibi Linux temelli iþletim sistemlerinde tüm dosya ve dizinler "/" iþaretiyle gösterilen kök dizinden baþlayarak dallanýp budaklanýr. Sabit disk bölümleri gibi çeþitli depolama ortamlarýna yukarýda anlatýldýðý gibi dosya yöneticisinde sol kenardaki aygýt listesi üzerinden kolayca eriþilebileceði gibi dizin hiyerarþisinde /media ya da /mnt dizinleri üzerinden de ulaþýlabilir.
Kök dizin altýnda bulunan "home" dizini içinde, sistemdeki her bir kullanýcý için kullanýcý adýný taþýyan bir dizin bulunur. Örneðin "/home/ali" altýnda "ali" kullanýcýsýna ait dosyalar bulunur. Bu dizinlere o kullanýcýnýn "Ev Dizini" denilir. Kullanýcý, parolasýyla sisteme giriþ yaptýktan itibaren gerçekleþtirdiði her iþlemi pratikte bu dizinde gerçekleþtirir. Oynanan oyunlarýn puanlarý, Ýnternet geçmiþi, sohbet kayýtlarý, kiþisel dosyalar ve hatta arka plan resimleri, temalar ve benzeri ayarlar da her kullanýcýya ayrý ayrý ayrýlmýþ bu alanda saklanýr. Böylece hiçbir kullanýcý bir diðerinin seçimlerini deðiþtiremez ve diðer kullanýcýlarýn özel dosyalarýna eriþemez.
Kullanýcý ev dizininiz içindeki bu türden ayar dosyalarý birer gizli dosya olduðu için ilk bakýþta göremezsiniz. Gizli dosyalarý nasýl görünür hale getirebileceðinizi öðrenmek için alttaki konu baþlýðýn bakýnýz.

Gizli dosyalarýn görüntülenmesi


Windows'ta olduðu gibi Ubuntu'da da normal ayarlar ile göremediðimiz gizli dosyalar vardýr. Ubuntu'da gizli dosyalarý geçici olarak görünür hale getirmek isterseniz bunun için Dosyalar dosya yöneticisini açýp imleci ekranýn üstündeki çubuða ***ürün (menüler görünür hale gelecektir). Ardýndan menü çubuðunda "Görünüm > Gizli dosyalarý göster" düðmesine týklamanýz yeterlidir. Ayný iþ için klavyeden sadece (Ctrl + H) tuþ bileþimini de kullanabilirsiniz.
Eðer gizli dosyalarý kalýcý olarak görünür hale getirmek istiyorsanýz bunun için menü çubuðunda "Deðiþtir” menüsüne girin ve "Tercihler > Gizli ve yedek dosyalarý göster” yolunu izleyin.
Ubuntu'da (Linux'ta) tüm gizli dosyalarýn dosya adýnýn baþýnda nokta karakteri bulunur, dolayýsýyla adýnýn baþýna nokta býrakýlan herhangi bir dosya otomatikman gizli dosya haline gelir.
Disk yönetimi

Windows'ta Bilgisayar Yönetimi arayüzü içinde yer alan disk yönetim aracýnýn Ubuntu'daki karþýlýðý Diskler (orijinal adýyla GNOME Disks) aracýdýr. Ubuntu ile kurulu gelen bu araca ulaþmak için seçke menüsünde arama kutucuðuna diskler yazabilirsiniz. Bu program aracýlýðýyla bilgisayarýnýza baðlý tüm disk bölümlerini görüntüleyebilir, disk bölümlerini silebilir, biçimlendirebilir, baðlama-ayýrma iþlemleri yapabilir ve ayrýca disk kalýp dosyalarýný (.iso, .img) sisteme baðlayabilirsiniz. Eðer disk yönetimi ile ilgili çok daha geliþmiþ bir araç kullanmak isterseniz GParted uygulamasýný yükleyebilirsiniz.
Disklerin açýlýþta otomatik baðlanmasý


Baðlanan aygýtlarýn yanýnda resimdeki gibi ok iþaretleri ortaya çýkar.

"Baðlamak" (Ýng. mount) demek, bir disk bölümünün kullanýma hazýr hâle gelmesi demektir. Windows, bilgisayardaki disk bölümlerinin hepsinin açýlýþta otomatik olarak baðlayarak kullanýlmasýný saðlarken Linux daðýtýmlarýnda ise bu durum seçimliktir, istenirse bazý disk bölümleri kullanýcý ilk eriþimi saðlayana kadar çalýþtýrýlmaz.
Ubuntu'da da durum böyledir. Ubuntu'da sistemi kurulu olduðu disk bölümü ile kullanýcý ev dizininin bulunduðu disk bölümleri dýþýndaki diðer tüm disk bölümleri, sistem açýlýþýnda otomatik olarak baðlanmazlar. Bilgisayarý çalýþtýrýp Ubuntu masaüstüne ulaþtýðýnýzda bu disk bölümleriniz aslýnda henüz sisteme baðlanmamýþ olur. Dosya yöneticisi üzerinden bu disk bölümlerine týkladýðýnýz anda o disk bölümü anýnda otomatik olarak sisteme baðlanýr. Bu açýdan baktýðýmýzda kullanýcýlarýn bu konuda yapmasý gereken herhangi bir iþlem yoktur. Ancak dosyalarýnýzý, açýlýþta otomatik olarak baðlanmayan bir disk bölümü içinde bulunduruyorsanýz (yani kullanýcý ev dizini ya da sistemin kurulu olduðu disk bölümü dýþýnda bir yerde bulunduruyorsanýz), bu durumda ilk anda bazý küçük sýkýntýlarla karþýlaþabilirsiniz. Bu küçük sýkýntýlara iki örnek verip ardýndan sorunu kalýcý olarak nasýl ortadan kaldýrabileceðinizi anlatalým.
Örnek 1: Masaüstü duvar kaðýdý olarak kullandýðýnýz resim dosyasý, açýlýþta otomatik olarak baðlanmayan bir disk bölümü içinde ise, bilgisayarý her yeniden baþlattýðýnýzda bu duvar kaðýdýnýn masaüstünden kaybolduðunu görürsünüz.
Örnek 2: Mesela müzik dosyalarýnýz kullanýcý ev dizini ya da sistem dosyalarýnýn bulunduðu disk bölümü dýþýnda baþka bir disk bölümü içinde tuttuðunuzu ve müzik çalar uygulamasý olarak örneðin Rhytmbox'ý kullandýðýnýzý farz edelim. Bu durumda bilgisayarý her yeniden baþlattýðýnýzda Rhytmbox'ý açýp mevcut þarký listenizdeki bir þarkýya týklayarak çalmak istediðinizde þarký çalmayacaktýr, ancak dosya yöneticisi üzerinden o disk bölümüne bir kez týklandýktan sonra þarkýlarýn artýk çalýnabildiðini görürsünüz.
Bu gibi sýkýntýlarý kalýcý olarak ortadan kaldýrmak için, belgelerinizi bulundurduðunuz disk bölümünü açýlýþta otomatik olarak baðlanacak þekilde ayarlamanýz gereklidir. Bilgisayarýnýzdaki herhangi bir disk bölümünün açlýþta otomatik olarak baðlanmasýný saðlamak için Ubuntu ile kurulu gelen "Diskler" programýný kullanabilirsiniz. Programa ulaþmak için seçke menüsünde arama kutucuðuna "diskler" yazýnýz.

resim 1

resim 2

Programý açýp resim 1'de mavi çerçeve içinde gösterilen alandan, baþlangýçta otomatik baðlamak istediðiniz disk bölümlerinden birinin üzerine týklayýn arýndan yine resim1'de kýrmýzý çerçeve ile gösterilen ayar düðmesine týklayýn ve açýlan menüdeki "Baðlama Seçeneklerini Düzenle" seçeneðini kullanýn. Bu iþlemi yaptýðýnýzda resim 2'deki pencere karþýnýza gelecektir. Burada baðlanma seçeneklerini þekildeki gibi açýk hale getirip Tamam düðmesine basýn.
Disk birleþtirme

Ubuntu'da Windows'taki gibi bir disk birleþtirme aracý bulunmamaktadýr, çünkü disk birleþtirmeye Windows'taki gibi ihtiyaç duyulmaz. Ubuntu ve diðer pek çok Linux daðýtýmý Ext dosya sistemini kullanmaktadýr. Ext biçimli bölümlerdeki dosyalar Windows'ta kullanýlan NTFS ya da FAT gibi dosya sistemlerinde farklý bir daðýlýmla kaydedildiðinden parçalanma daha kayýt sýrasýnda önlenmiþ veya en aza indirilmiþtir.
Sistem süreçlerini görüntülemek ve sonlandýrmak

Windows'da, çalýþmakta olan programlarýn listelenmesi, istenilen bir programýn sonlandýrýlýmasý gibi amaçlar için kullanýlan Görev Yöneticisi'nin Ubuntu'daki karþýlýðý Sistem Gözlemcisi'dir. Seçke menüsünde arama kutucuðunu kullanarak Sistem Gözlemcisi'ni açabilirsiniz. Cevap vermeyen bir programý Sistem Gözlemcisi arayüzünü açarak sonlandýrabileceðiniz gibi bunun yerine xkill komutuna önceden bir kýsayol tanýmlayarak, çok daha pratik bir þekilde programlarý sonlandýrabilirsiniz.
Komut satýrý kullanýmý

Ubuntu'da günlük kullaným için komut satýrý araçlarýnýn kullanýlmasýna genel olarak gerek yoktur. Ancak bazý durumlarda komut satýrý kullanmaya zorunlu olarak ihtiyaç duyulabilir. Örneðin bir hatanýn tespiti için ve çözümlenmesi için komut satýrý kullanmak zorunlu olabilir.
Ubuntu'da Uçbirim adý verilen komut satýrý penceresine ulaþmak için seçke menüsünde arama kutucuðuna uçbirim yazabilirsiniz ya da klavyeden Ctrl+Alt+T kýsayolunu kullanabilirsiniz.